Skip to main content
MODR Warszawa:  ul. Czereśniowa 98, 02-456 Warszawa  | ikona 22 571 61 00 

Sieć na rzecz innowacji
w rolnictwie i na obszarach wiejskich

Metody renowacji trwałych użytków zielonych

Trwałe użytki zielone są źródłem naturalnych, wartościowych pasz, bogatych w białko, karoten, witaminy, lecytyny, mikroelementy i inne substancje katalizujące przetwarzanie pasz objętościowych na mleko i inne produkty pochodzenia zwierzęcego. Dlatego warto utrzymywać wysoki potencjał produkcyjny i dużą wartość pokarmową pasz pozyskiwanych z TUZ.

W efekcie współpracy Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z prof. dr hab. inż. Romanem Łyszczarzem z Katedra Agronomii Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, powstał film, w którym została przybliżona renowacja trwałych użytków zielonych w zróżnicowanych warunkach siedliskowych i długotrwałych stresów pogodowych.

Postępujące zmiany klimatyczne prowadzą do zachwiania równowagi wodnej w środowisku. Woda jest głównym zasobem dla produkcji roślinnej i zwierzęcej. Zmiany klimatu generują wahania temperatury i opadów i zmuszają rolników do przemyślenia strategii uprawy roślin i hodowli zwierząt w warunkach okresowych niedoborów wody.

Te niekorzystne warunki pogodowe negatywnie przełożyły się na stan i kondycję większości upraw, a tym samym na wielkość i jakość uzyskanych plonów. W skrajnych przypadkach susza doprowadziła do całkowitej ich utraty. Walka z tymi zagrożeniami to konieczność szukania nowych rozwiązań mających za zadanie niwelować niekorzystne warunki.

Pierwszym krokiem, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom zmian klimatycznych na rolnictwo jest zidentyfikowanie zagrożeń, a następnie wybór środków zaradczych na poziomie gospodarstw. 

Aby znaleźć nowe rozwiązania przystąpiliśmy do realizacji operacji „Rolnictwo wobec zmian klimatu”, która realizowana jest w ramach Planu Operacyjnego KSOW na lata 2020-2021 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Celem operacji jest ułatwianie wymiany wiedzy fachowej oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich w obszarze skutków zmian klimatu i jego wpływu na rolnictwo mazowieckiej wsi. Cel operacji zrealizowany jest poprzez upowszechnienie wiedzy i doświadczeń we wdrażaniu innowacji mających na celu niwelowanie skutków zmian klimatu w produkcji rolniczej oraz działalności pozarolniczej.

W ramach operacji powstanie 30 filmów informacyjnych, w których skorzystamy z doświadczenia oraz wiedzy naukowej jednostek naukowo badawczych.  

Magdalena Kowalewska
MODR Warszawa

 

FILM https://www.youtube.com/watch?v=QIsIBXWuTto

 

Renowacje trwałych użytków zielonych w zróżnicowanych warunkach siedliskowych i długotrwałych stresów pogodowych

Prof. dr hab. Inż. Roman Łyszczarz, Katedra Agronomii UTP w Bydgoszczy, specjalista w zakresie łąkarstwa

Jeszcze kilkadziesiąt lat temu trwałe użytki zielone były niemalże corocznie podtapiane wodami glebowo-gruntowymi, aluwialnymi i zabagnione. Obecnie łąki dolinowe, odczuwają katastrofalne skutki zmian klimatycznych, długotrwałych susz i drastycznie ocieplającego się klimatu. Zjawiska te dotykają także łąk i pastwisk na terenie niemalże całej Europy oraz polowej uprawy traw z koniczynami. Woda opadowa stała się zasadniczym czynnikiem plonotwórczym. To jej ilości decydują najbardziej o potencjale produkcyjnym łąk i pastwisk. Wyjątkiem w tej grupie są lucerny: siewna i mieszańcowa. Gatunki te mają również swoje ograniczenia: wysokie wymagania siedliskowe oraz wolny rozwój w roku siewu, wrażliwość na ciężki sprzęt, zakwaszenie gleby, spóźnione terminy siewu.

 

         Ostatnie lata są najcieplejszymi i najsuchszymi w ostatnich dziesięcioleciach. Głębię tych zjawisk przedstawiono za pomocą klimatycznego wskaźnika Vinczeffy’ego w interpretacji słownej i liczbowej (tab. 1).

Wskaźnik Vinczeffy’ego (WV = Σmm∙Σ0C-1) będący ilorazem sum dziennych opadów i sum średnich dobowych temperatur w wybranych okresach sezonu wegetacyjnego pozwala niemalże doskonale wyodrębnić okresy od bardzo suchych do skrajnie suchych na danym terenie.

              

                             Tab. 1. Opadowy wskaźnik klimatyczny Vinczeffy'ego

 

Dobry rozwój najwartościowszych traw pastewnych z rodzaju Lolium – życica, Festulolium i kostrzewy łąkowej (Festuca pratensis) oraz tymotki łąkowej (Phleum pratense), a także koniczyn: łąkowej, szwedzkiej oraz białej gwarantują, zwłaszcza na słabych glebach wyłącznie okresy wilgotne i deszczowe, a nawet bardzo mokre. Z poniższego zestawienia (tab. 3) jednoznacznie wynika, że takie w centralnej Polsce na przykładzie woj. w woj. kujawsko-pomorskiego były tylko w jednym z 8 ostatnich sezonów wegetacyjnych. Cztery sezony były ekstremalnie suche, a najgorsza sytuacja była w latach 2018 i 2019 r., gdzie jedenaście z 12 miesięcy w dwóch
6 - miesięcznych sezonach wegetacyjnych, były katastrofalnie suche. Podobnie mogło być w innych rejonach kraju. Każdy zainteresowany łatwo to może obliczyć w swoim regionie, także na Mazowszu dysponując sumami opadów i temperatur.

 

Tab. 2. Klimatyczny wskaźnik opadowy Vinczeffy’ego  w centralnej Polsce  na przykładzie woj. kujawsko-pomorskiego w latach 2012-2019 (Σmm∙Σ0C-1)

 

Istota renowacji

Nawet na najlepiej prowadzonych i zadbanych łąkach i pastwiskach z upływem czasu obserwuje się negatywne zmiany w składzie botanicznym. Miejsce najwartościowszych traw i koniczyn zajmują gatunki o zdecydowanie mniejszym potencjale produkcyjnym głównie wiechlina łąkowa i kostrzewa czerwona. Obserwuje się także systematyczne zachwaszczenie roślinami dwuliściennymi. Ich konsekwencją jest znaczny spadek produkcyjności i jakości zbieranych pasz. Chwasty dwuliścienne eliminuje się herbicydami selektywnymi: Fernando Forte, Chwastox, Basagran, Barox, Aminopielik, Pielik, Glean, Starane, Tomigan, Pixxaro lub ich mieszaninami w ilościach zalecanych przez producentów. Skuteczność każdego z nich w stosunku do poszczególnych gatunków jest zróżnicowana. Ścisłe informacje na temat ich efektywności znajdują się w instrukcjach producentów.

W badaniach własnych prowadzonych na łąkach wykazano bardzo dużą efektywność Fernando 225 EC. Jego miejsce zajął Fernando Forte. Uwolniona po zniszczeniu chwastów przestrzeń w warunkach poprawnego nawożenia obornikiem, gnojowicą i nawozami mineralnymi zawsze sprzyja krzewieniu traw pastewnych.

Jak skutecznie przeprowadzić renowacje trwałych i polowych użytków zielonych w warunkach ryzyka pogodowego i zoptymalizować wykorzystanie potencjału trwałych i polowych użytków zielonych w ekstremalnych warunkach pogodowych?

         Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Nie znaczy wcale, że jest to niemożliwe. W nagraniu omówione będzie rzeczywiste pokonywanie barier pogodowo-siedliskowych w formie innowacyjnych działań agrotechnicznych prowadzonych w jednym z gospodarstw na Mazowszu. Istotą zwiększenia prawdopodobieństwa sukcesu będą takie działania jak:

I. Maksymalne wykorzystanie całorocznych zasobów wody

II. Przedrenowacyjna odbudowa systemu melioracyjnego warunkiem zwiększenia wykorzystania zasobów wodnych i możliwości ich retencjonowania.

III. Przerzucenie ciężaru renowacji trwałych użytków zielonych z powszechnie stosowanych terminów wiosennych i późnoletnich na jesienne, głównie wrześniowo/październikowe oraz lutowo/marcowe, z wyłączeniem mieszanek ze znacznym udziałem lucern.

IV. Każdą jesienną renowację zakończoną podsiewami poprzedzić wcześniejszym - przynajmniej 4-5. tygodniowym opryskiem herbicydami selektywnymi i na przed siewem nawożeniem obornikiem lub gnojowicą.

V. W składach mieszanek siewnych na trwałe użytki zielone uwzględnić głównie gatunki i odmiany z rodzaju życica Lolium i Festulolium, tymotka z dodatkiem drugo- i trzeciorzędowych w zależności od wilgotności siedlisk.

VI. Na gruntach ornych stosować większe ilości roślin najbardziej odpornych na suszę tj. odmian lucerny siewnej, a na słabszych stanowiskach z dodatkiem lucerny mieszańcowej oraz kupkówki pospolitej.

VII. Skierować wszystkie czynniki produkcyjne, zwłaszcza nawożenie i bronowanie na maksymalne wykorzystanie potencjału produkcyjnego I odrostu.

VIII. Wykorzystanie intensywnych traw pastewnych z rodzaju życica w produkcji międzyplonów jarych i ozimych sianych w siewach czystych i z innymi jednorocznymi gatunkami takimi jak wyka ozima, wyka jara, inkarnatka i żyto ozime odmiany populacyjne i hybrydowe.

IX. Niezbędność określenia właściwości fizykochemicznych siedlisk, a na tej podstawie rzeczywistych potrzeb nawozowych i wysiewu specjalistycznych mieszanek w różnych systemach rolnictwa.

X. Zwrócić uwagę na ekonomiczne aspekty renowacji trwałych użytków zielonych i zakładania lucerników oraz lucerników z trawami i koniczynami na gruntach ornych.

Wybór metody renowacji

Renowacyjne działania na łąkach i pastwiskach należy zacząć od dokładnej analizy ich składu botanicznego. Jest ona wykładnią, którą z trzech metod takich jak: nawożenie, podsiew czy też kompleksowy zestaw czynności obejmujący całkowite zniszczenie pierwotnej darni przy pomocy herbicydów totalnych i/lub orki należy zastosować. Trzeba także pamiętać o tym, że nie powinno się robić odnowień na całej powierzchni trwałych użytków zielonych w gospodarstwie. Zabiegi renowacyjne z użyciem herbicydów mogą obejmować jednorazowo nie więcej jak 1/3 do 1/2 ich areału. Na pozostałej, najlepszej części łąki doskonalimy nawożeniem.

  1. Nawożenie – przynosi efekty pod warunkiem występowania traw uprawnych i motylkowatych oraz niewielkiej ilości ziół pastewnych. Jest nieefektywne, poza przyrostem biomasy na zachwaszczonych łąkach i pastwiskach. Może jedynie namnożyć chwastów i stymulować je do intensywniejszego rozwoju. Na pastwiskach należy łączyć nawożenie mineralno-organiczne, ze zwróceniem szczególnej uwagi na nawożenie mineralne, bowiem ilości składników w odchodach zwierzęcych są znaczne, niestety nierównomiernie rozmieszczone. Wysokość dawek nawozowych jest ściśle związana z wielkością oczekiwanego plonu rolniczego. I tak w 10 t zielonki w dojrzałości pastwiskowej, czyli w fazie krzewienia i strzelania w źdźbło znajduje się około 50 kg azotu, 8 kg P2O5 i 20 kg K2O. Dlatego przy np. 4 wypasach i plonie rocznym zielonki 40 ton z plonem pobierane jest około 200 kg azotu, 32 kg P2O5 i 100 kg K2O. I choć znaczna część tych składników wraca z odchodami to nawożenie, zwłaszcza azotem i fosforem powinno być na poziomie 50-75% podanych ilości. Ograniczamy nawożenie azotem gdy w runi znajduje się znaczna ilość koniczyn. Na każdy 1% koniczyn obniża się nawożenie tym składnikiem o 2 -3 kg/ha, czyli przy optymalnym 30% udziale można rocznie zmniejszyć o 60-90 kg do poziomu 40-70 kg w roku, czyli po 15-30 kg pod odrost. Nawozy organiczne w formie dobrze przefermentowanego obornika lub gnojowicy zastosować trzeba poza sezonem wegetacyjnym w listopadzie, a I odrost na pastwisku w roku następnym przeznaczyć na koszenie. Następny można wypasać.
  2. Podsiew - to zespół czynności polegający na wysiewie tylko sprawdzonych, wiarygodnych nasion i ich mieszanek w starą, częściowo zniszczoną herbicydami selektywnymi, bronowaniem lub talerzowaniem darń. W mieszankach powinny dominować szybko rozwijające się trawy z dodatkiem koniczyn. Najbardziej przydatne są życica mieszańcowa, życica trwała, festulolium, a na słabszych kompleksach glebowych kupkówka pospolita. Wysiewa się około 25-30 kg nasion na ha. W mieszance powinno być około 20-30 kg nasion traw, po 4-6 kg z każdego z gatunków oraz 5-6 kg koniczyn. Wybór tej metody możliwy jest, gdy w runi nie ma chwastów uciążliwych takich, jak śmiałek darniowy, turzyce, sity, skrzypy i rdesty, a brakuje traw wysokich oraz życicy trwałej i koniczyn. Wysiew mieszanki powinien być poprzedzony kilkoma wcześniejszymi późnoletnimi zabiegami przygotowawczymi takimi jak: zastosowaniem herbicydów selektywnych: Chwastox, Fernando, Aminopielik, Tomigan, Basagram, Starane, następnie nawożeniem dobrze przefermentowanym obornikiem (25 t/ha) lub gnojowicą (15-20 m3/ha) i intensywnym bronowaniem. Siew można wykonać w dwóch terminach.

 Lepsze są siewy jesienne, nawet późne wykonane na początku listopada. Siewy wiosenne muszą być jak najwcześniejsze, wtedy gdy możliwy jest wjazd, nawet w marcu. Przed jesiennym i wiosennym siewem zastosować nawożenie w ilości 30-40 kg N i po 60 kg P2O5 i K2O. Do podsiewu można wykorzystać różne siewniki, najlepiej do siewu bezpośredniego. Nie mają one jednak takiego wielkiego wpływu na sukces jak staranne zniszczenie chwastów i intensywne wybronowanie – na pół czarno powierzchniowej warstwy darni. Po wysiewie teren starannie zwałować.

  1. Pełna uprawa związana jest prawie zawsze z chemiczną i mechaniczną likwidacją starej darni. Wybór ten metody dotyczy zwalczania uciążliwych traw takich, jak śmiałek darniowy, trzcina pospolita, kłosówka wełnista, stokłosa miękka, a także turzyc, sitów i skrzypów. Obejmuje użycie herbicydów totalnych, najlepiej na wrześniowym odroście, niszczących wszelkie formy wegetatywnego życia roślin. Najlepszym z nich jest Roundup, a forma i dawki są ściśle związane z ilością chwastów: od 1 do 7 l/ha, najczęściej 3-4 litry w 300 l wody na 1 ha. Na zlewnych glebach mineralnych po herbicydzie przed talerzowaniem lub orką zalecane jest wapnowanie dolomitem lub innymi nawozami z formą węglanową wapnia w ilości 2-4 t na 1 ha. Na glebach mineralnych po 2-3 tygodniach można zniszczyć darń staranną orką. Na stanowiskach torfowych nie stosować uprawy płużnej, lecz tylko intensywną powierzchniową uprawę broną talerzową, tak by około 10-15 cm część darni doskonale pociąć, rozdrobnić i wyrównać. Następnie wysiać około 80 kg K2O (150 kg 56% soli potasowej), 60-80 kg P2O5 (150 kg superfosfatu potrójnego) i 30-50 kg N (90 do 150 kg saletry amonowej) na 1 ha. Nadmiernie rozpylone i luźne gleby należy zwałować przed i po siewie. Następnie wysiać specjalistyczną mieszankę siewną na głębokość około 1 cm. Mieszanki siane w terminie wiosennym należy siać z rośliną ochronną - jęczmieniem w ilości 60 kg na 1 ha, a w późnoletnim i wczesnojesiennym z żytem ozimym w takiej samej ilości.

Pozostałe czynności jak przy podsiewie. Odnowiona, szczególnie metodą pełnej uprawy w początkowym okresie pokrywa się chwastami dwuliściennymi. Ich rozwój ogranicza się 1-2. krotnym koszeniem odchwaszczającym. Po tym zabiegu stosujemy 100-150 kg saletry amonowej na 1 ha. Na pastwiskach w roku siewu nie prowadzimy wypasu, a z siewu późnoletniego i jesiennego w roku następnym I odrost użytkujemy kośnie, następnie wypasamy w systemie kwaterowo-dawkowanym.

Wszystkim, którzy podejmują trud renowacji warto uzmysłowić, że nie jest to łatwe i tanie przedsięwzięcie. Świadczą o tym zestawienia wszystkich nakładów ponoszonych przy renowacji 13,5 ha powierzchni trwałych łąk nadwiślańskich metodą pełnej uprawy.

    Tab. 4. Nakłady poniesione na renowację 13,5 ha łąk nadwiślańskich

 

         Z powyższej tabeli wynika, że koszty te obejmują 1000 zł wartość obornika oraz wycenione przez rolnika koszty tych prac wykonywanych dla innych rolników. Nakłady bezpośrednie na renowację trwałych użytków zielonych metodą podsiewu w HZZ Żołędnica prowadzone na 55 ha nieuwzględniające wartości własnego obornika zakończone siewem 5 listopada 2014 r. wyniosły 1299,7 zł na 1 ha.

 

Prof. dr hab. Inż. Roman Łyszczarz, specjalista w zakresie łąkarstwa - Katedra Agronomii UTP w Bydgoszczy

  • Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego

    Dyrektor MODR Warszawa: Sławomir Piotrowski
    Zastępca Dyrektora MODR Warszawa: Adam Tarkowski

    ul. Czereśniowa 98, 02-456
    tel. 22 571 61 00 | fax. 22 571 61 01
    e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

    Godziny urzędowania: poniedziałek - piątek, 700 - 1500

  • MODR Warszawa Oddział Bielice

    Dyrektor Oddziału: Krzysztof Szumski

    Bielice 19, 96-500 Sochaczew 
    tel. 46 862 00 40 | fax.46 862 00 52
    e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

    Godziny urzędowania: poniedziałek - piątek, 700 - 1500

  • MODR Warszawa Oddział Ostrołęka

    Dyrektor Oddziału: Bogdan Bagiński

    ul. Targowa 4, 07-410 Ostrołęka,
    tel. 29 760 03 69 - fax. 29 769 49 53
    e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

    Godziny urzędowania: poniedziałek - piątek, 700 - 1500

  • MODR Warszawa Oddział Płock

    Dyrektor Oddziału: Wojciech Banaszczak

    ul. Zglenickiego 42 D, 09-411 Biała
    tel./fax: 24 269 77 00
    e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

    godziny urzędowania: poniedziałek - piątek, 700 - 1500

  • MODR Warszawa Oddział Poświętne w Płońsku

    Dyrektor Oddziału: Jarosław Grabowski

    ul. H Sienkiewicza 11, 09-100 Płońsk
    tel: 23 663 07 00, fax: 23 662 99 50
    e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

    Godziny urzędowania: poniedziałek - piątek: 700 - 1500

  • MODR Warszawa oddział Radom

    Dyrektor Oddziału: Marcin Kaca

    ul. Chorzowska 16/18, 26-600 Radom,
    tel./fax 48 365 02 06 wew. 104
    e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

    Godziny urzędowania: poniedziałek - piątek, 730 - 1530

  • MODR Warszawa Oddział Siedlce

    Dyrektor Oddziału: Józef Jan Romańczuk

    ul. Kazimierzowska 21, 08-110 Siedlce
    tel. 25 640 09 11, fax. 25 640 09 12
    e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

    Godziny urzędowania: poniedziałek - piątek, 700 - 1500

Copyright 2011 - 2024 MODR | Przeglądając stronę, akceptujesz naszą politykę prywatności.