Prawidłowy odchów jałówek

W Polsce wciąż mamy problem z odchowem jałówek. Główną przyczyną jest zbyt mała liczebność zwierząt w stadach, co przekłada się na stosunkowo niewielką obsadę poszczególnych grup wiekowych. W gospodarstwach, gdzie jałówki stanowią pojedyncze sztuki, problemem jest ich podział na grupy żywieniowe, co prowadzi do poważnych błędów w tym zakresie oraz niekorzystnie odbija się na przyszłej produkcyjności zwierząt.

Rozwiązaniem byłyby gospodarstwa specjalistyczne, zajmujące się wyłącznie odchowem jałowic. Rolnicy zajmujący się produkcją mleka mogliby oddawać cieliczki do gospodarstwa specjalizującego się w odchowie jałówek, gdzie byłoby znacznie łatwiej podzielić je na grupy technologiczne i żywić zgodnie z zapotrzebowaniem. Taki system stosowany jest m.in. w USA i krajach Europy Zachodniej.

Kiedy jeszcze cielę, a kiedy już jałówka?

Odpowiedź na to pytanie wskazuje literatura określając ten wiek na cztery miesiące, kiedy to zwierzę korzysta już z pasz dostępnych w gospodarstwie. Można tu również przyjąć wiek osiągnięcia dojrzałości płciowej, która u bydła mlecznego następuje po osiągnięciu 6-10 miesięcy (około 40% masy dorosłej sztuki). Oczywiście nie powinno dopuszczać się tak młodych zwierząt do krycia ze względu na następujące czynniki:
- niedostateczny rozwój somatyczny zwierząt, w tym wymienia,
- nie zadawalającą kondycję zwierzęcia,
- potwierdzoną badaniami stratę 10-12% życiowej wydajności.
Wiek osiągnięcia dojrzałości płciowej zależy od rasy – bydło mięsne dojrzewa później o 3-5 miesięcy w porównaniu do ras typowo mlecznych.
Natomiast jeżeli chodzi o dojrzałość hodowlaną, to jest ona wypadkową wielu czynników związanych z rasą, odchowem zwierzęcia, uzyskaną masą ciała i kalibrem, jak również wpływami środowiskowymi warunkującymi rozwój osobniczy. Można powiedzieć, że jest połączeniem dojrzałości rozpłodowej i czynnika hodowlanego realizowanego w danym gospodarstwie.

Termin pierwszego krycia

Najbardziej optymalny termin rozpoczęcia użytkowości rozpłodowej zwierząt wyrażony wiekiem pierwszego wycielenia mieści się dla bydła mlecznego w granicach od 24-go do nawet 30-ego miesiąca życia, w zależności od rasy. Głównym kryterium podjęcia decyzji jest osiągnięcie przez jałówkę 50-60% masy dorosłej krowy. Odpowiedni wiek pierwszego zacielenia znacznie skraca okres bezprodukcyjny i wpływa na poziom brakowania krów w stadzie. Za właściwy termin pierwszego wycielenia przyjmuje się 24-27 miesiąc życia zwierzęcia.
Badania wykazały, że krycie krów w wieku poniżej 470. dnia życia (15,6 m-cy) skutkuje niższą wydajnością w pierwszej laktacji - o ponad 810 kg za laktację, w porównaniu do krytych w wieku 711-770 dni (23-25 m-cy) oraz zdecydowanie niższą zawartością tłuszczu w mleku.
Z drugiej strony nadmierne opóźnianie wieku pierwszego zacielenia (Hibner, 1982) powoduje:
- przedłużenie okresu odchowu,
- opóźnienie oceny i selekcji,
- zwiększenie odstępu pomiędzy pokoleniami,
- zmniejszenie przyrostu masy ciała w przeliczeniu na jedno stanowisko w jałowniku,
- zwiększenie kosztów wychowu i reprodukcji,
- obniżenie zawartość białka w mleku.
Termin rozpoczęcia użytkowości rozpłodowej ma wyraźny wpływ na kształtowanie się okresu międzywycieleniowego (OMW). Zwierzęta kryte we wczesnym wieku mają najkrótszy OMW wynoszący ok. 407 dni, natomiast po 30-tym miesiącu ponad 427 dni. Jednocześnie wzrost wydajności mlecznej nierozerwalnie wiąże się z wydłużeniem OMW. W ciągu ostatnich kilku lat wzrósł on o ponad 30 dni. Z drugiej strony świadome wydłużanie tego okresu u pierwiastek do 490 dni pozwala uzyskać średnio o 3600 kg mleka więcej niż u krów o OMW trwającym 340 dni. Tym samym wydłużenie OMW pozwala na pozyskanie w ciągu życia zwierzęcia średnio o 18% więcej mleka. Krowy o wydłużonym OMW zazwyczaj żyją nieco dłużej w porównaniu do zwierząt o krótszym okresie.
Decyzja o dojrzałości hodowlanej – rozpłodowej danego osobnika musi być oparta o dogłębne analizy rozwoju somatycznego zwierzęcia, a nie tylko jego wieku. W tym momencie najważniejszymi czynnikami potwierdzającymi dojrzałość są żywienie i osiągnięcie minimalnej masy ciała. Mówiąc o żywieniu konieczne jest zachowanie stałego i równomiernego wzrostu osobniczego oraz kontrolowanie przyrostów dobowych, co w konsekwencji pozwoli na skrócenie wieku pierwszego zacielenia bez szkody dla organizmu. Jednocześnie umożliwi wydłużenie czasu użytkowania zwierząt w stadzie. Jałówki charakteryzujące się przyrostami dobowymi powyżej 650 g odznaczają się w przyszłości:
- do 14% większą długością życia,
- do 29% dłuższym okresem użytkowania,
- do 28% dłuższą liczbą dni doju.

Żywienie

Należy zwrócić dużą uwagę na prawidłowe bilansowanie pasz, zwłaszcza w okresie od 4 do 9 miesiąca życia, ze względu na rozwój i wykształcanie się tkanki gruczołowej wymienia. Najsilniejszy rozwój somatyczny następuje pomiędzy 9 a 10 miesiącem życia. Trzeba również zwrócić uwagę na ilość podawanej paszy treściwej. Jałówki do masy 200 kg powinny otrzymywać - oprócz kiszonek i siana - do 2,5 kg paszy treściwej na dobę, natomiast zwierzęta starsze o masie 200-350 kg już tylko 0,8-2,5 kg.
Jałówki w okresie, w którym planowane jest pierwsze krycie/inseminacja, powinny być żywione w oparciu o kiszonki z kukurydzy do 25% udziału w suchej masie dawki pokarmowej. W okresie cielności należy stosować te same pasze jak po ocieleniu, uzupełniając ewentualne niedobory witaminowe.
Prawidłowy odchów jałówek hodowlanych daje podstawę wykorzystania genetycznej predyspozycji zwierząt do wysokiej wydajności w okresie użytkowania. Dbałość w tym zakresie przyczynia się do poprawy zdrowotności i produkcyjności, co bezpośrednio wpływa na efekt ekonomiczny.

Jarosław Toruński - Oddział Poświętne

Źródło: Nowoczesny odchów jałówek, prof. dr hab. Piotr Wójcik, materiały szkoleniowe Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Radomiu. Wrzesień 2015.

Przyg. A.D.