Zwalczanie chorób i szkodników ziemniaka
Pierwotnym źródłem choroby są porażone sadzeniaki lub zgniłe bulwy pozostawione przy kopcach. Oprócz zabiegów chemicznych można opóźniać wystąpienie zarazy poprzez stosowanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych, takich jak: pobudzanie i podkiełkowanie bulw, wczesne sadzenie czy sadzenie odmian odpornych, prawidłowe nawożenie azotem, niszczenie naci oraz zbiór przy suchej pogodzie. Skuteczność zwalczania zarazy zależy od trafnego doboru fungicydu oraz zastosowania go we właściwej dawce i terminie.
Opryski niszczące zarazę
Fungicydy do zwalczania zarazy ziemniaka należą do trzech grup:
- systemiczne (układowe) - przemieszczają się w roślinie chroniąc przed porażeniem także nowo przyrastające części roślin (np. Galben M73 WP, Fantic M WP, Tattoo C 750 SC);
- wgłębne - działają w miejscu naniesienia, przenikają kilka warstw komórek liścia, ale nie przemieszczają się w roślinie (np. Acrobat MZ 69 WG, Pyton 60 WG, Revus 250 SC, Tanos 50 WG, Toska 72,8 WP, Valbon 72 WG) oraz
- kontaktowe - zapobiegają zakażeniu przez działanie w miejscu naniesienia i muszą być zastosowane przed infekcją (np. Altima 500 SC, Antracol 70 WG, Bravo 500 SC, Gwarant 500 SC, Indofil 80 WP, Mag 50 WP, Unikat 75 WG).
W obrocie występują ponadto środki o działaniu układowo wgłębnym. Należą do nich Infinito 687,5 SC oraz Pyton Consento 450 SC.
Bardzo istotnym elementem w zwalczaniu zarazy ziemniaka jest termin pierwszego zabiegu. Dużą efektywność ochrony może zapewnić wczesne przeprowadzenie zabiegu profilaktycznego (około 2 miesiące po posadzeniu), którego zadaniem jest ochrona plantacji przed zarazą łodygową i alternariozą. Następny zabieg należy wykonać zgodnie z sygnalizacją lub według uproszczonego systemu: na plantacjach odmian bardzo wczesnych i wczesnych w okresie zwierania się rzędów, na plantacjach odmian późnych, gdy na odmianach wczesnych pojawią się pierwsze objawy choroby.
Liczba i terminy następnych zabiegów zależą od warunków pogodowych, rodzaju preparatu zastosowanego wcześniej oraz odporności uprawianej odmiany. Zalecana kolejność stosowanych fungicydów:
I zabieg - preparaty o działaniu systemicznym lub wgłębnym,
II zabieg - po 10-14 dniach preparaty o działaniu wgłębnym lub kontaktowym,
Kolejne zabiegi - co 7 - 10 dni preparatami kontaktowymi, pamiętając o przemiennym ich stosowaniu (różne grupy chemiczne).
Ostatnim zabiegiem ochrony ziemniaka przed zarazą jest desykacja naci. Zabieg ten chroni bulwy przed zarazą.
Inne choroby
W ostatnich latach coraz większego znaczenia nabiera też inna choroba grzybowa - alternarioza. Jest ona mniej doceniana przez rolników. Występuje około 2 tygodnie przed zarazą ziemniaka. Straty przez nią spowodowane mogą sięgać 20%.
Rozwojowi alternariozy sprzyja długotrwała susza przerwana krótkotrwałymi deszczami, występowanie obfitych ros oraz uprawa ziemniaka na glebach lekkich, piaszczystych. Objawy to liczne, brunatne, okrągłe lub kanciaste plamy z koncentrycznymi kręgami występujące na dolnych liściach.
Rozwój choroby można ograniczyć przez: zmianowanie, przygotowanie sadzeniaków, właściwy termin sadzenia, stosowanie kwalifikowanego materiału sadzeniakowego oraz chemicznie (np. Tattoo C 750 SC, Pyton Consento 450 SC, Folpan 80 WG, Unikat 75 WG, Vondozeb 75 WG).
Następną chorobą ziemniaka jest rizoktonioza występująca w różnych okresach wegetacji. Podczas wschodów powoduje zamieranie kiełków, same wschody są opóźnione i nierówne a rośliny słabe. W pełni wegetacji u podstawy łodyg można zaobserwować białą opilśń (próchnienie łodyg). Porażone bulwy pokryte są sklerocjami będącymi formą przetrwalnikową grzyba i źródłem infekcji w następnym roku.
Występowanie tej choroby można ograniczyć poprzez zaprawianie sadzeniaków (np. Dithane NeoTec 75 WG, Monceren 12,5 DS, Prestige 290 FS, Vitavax 200 FS), stosowanie zdrowych sadzeniaków, przestrzeganiu optymalnego terminu sadzenia, dostosowanie głębokości sadzenia do wielkości bulw oraz przeprowadzenie zbioru bezpośrednio po dojrzeniu bulw.
Dość powszechnie występującą chorobą jest parch zwykły ziemniaka. Źródłem infekcji są promieniowce, a także chore sadzeniaki. Duże nasilenie tej choroby występuje na glebach lekkich, ciepłych i przewiewnych. Wapnowanie jest czynnikiem wpływającym na wzrost porażenia parchem. Występowanie choroby można ograniczyć poprzez: unikanie częstej uprawy ziemniaka po sobie, uprawę ziemniaka po lucernie, wyce, łubinie, gorczycy, stosowanie zrównoważonego nawożenia N:P:K, sadzenie zdrowych bulw, uprawę odmian o podwyższonej odporności na parch, ewentualne nawadnianie plantacji podczas formowania się bulw i zaprawianie sadzeniaków.
Szkodniki
Oprócz chorób bardzo duże zagrożenie dla plantacji ziemniaka stanowią szkodniki, zwłaszcza stonka ziemniaczana. Może ona powodować zniszczenie plonu do 70%. Jedynym skutecznym sposobem zwalczania stonki jest stosowanie środków chemicznych (np. Alverade 240 SC, Ammo Super 100 EW, Karate Zeon 050 CS, Patriot 100 EC, Nomolt 150 SC, Apacz 50 WG, Calypso 480 SC, Mospilan 20 SP, ProAgro 100 SL, Proteus 110 OD, Nurelle Max 515 EC). Przy wyborze preparatu należy zwrócić uwagę na stadium rozwojowe szkodnika, warunki termiczne oraz fazę wzrostu roślin ziemniaka i ich przeznaczenie.
Próg szkodliwości dla stonki wynosi 1,5-2 chrząszczy na wschodzącą roślinę i z tego względu nie należy lekceważyć nalotu wiosennych owadów.
Podczas uprawy ziemniaka jadalnego, przeznaczonego do przetwórstwa spożywczego oraz sadzeniaka należy zwracać uwagę na szkodniki wielożerne, do których należą między innymi pędraki i drutowce. Są to larwy chrabąszczy i sprężykowatych. Powodują one uszkodzenia korzeni i bulw. Szkodniki te rozwijają się w glebie przez kilka lat, by po tym okresie wydostać się z niej jako osobnik dorosły i złożyć jaja w innym miejscu. Idealnym miejscem do tego są pola zachwaszczone, nieużytki i ugory. Zwalczanie można prowadzić przez zabiegi agrotechniczne jesienne (podorywka, orka przedzimowa), zabiegi wiosenne (włókowanie, bronowanie, kultywatorowanie) oraz przy dużym nasileniu szkodnika - chemicznie.
Adam Matyszczak
MODR Warszawa
Oddział Siedlce
Literatura:
Mały atlas chorób i szkodników ziemniaka. Józefa Kapsa. Bonin 1993
Zalecenia ochrony roślin. Poznań 2008