Działania proekologiczne na rynku rolno-spożywczym
Dwutlenek węgla powstaje w każdym procesie wymagającym użycie energii. Oznacza to, że każdy produkt spożywczy nosi ślad węglowy. Współcześni konsumenci oczekują żywności wysokiej jakości przy jednoczesnej produkcji przyjaznej dla środowiska.
W efekcie współpracy Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z Instytutem Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. prof. Wacława Dąbrowskiego, powstał film, w którym przybliżone zostały działania proekologiczne na rynku rolno-spożywczym.
Temat przedstawiła dr inż. Sylwia Skąpska - kierownik Zakładu Technologii Przetworów Owocowych i Warzywnych z Instytutu Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. prof. Wacława Dąbrowskiego
Postępujące zmiany klimatyczne prowadzą do zachwiania równowagi wodnej w środowisku. Woda jest głównym zasobem dla produkcji roślinnej i zwierzęcej. Zmiany klimatu generują wahania temperatury i opadów i zmuszają rolników do przemyślenia strategii uprawy roślin i hodowli zwierząt w warunkach okresowych niedoborów wody.
Te niekorzystne warunki pogodowe negatywnie przełożyły się na stan i kondycję większości upraw, a tym samym na wielkość i jakość uzyskanych plonów. W skrajnych przypadkach susza doprowadziła do całkowitej ich utraty. Walka z tymi zagrożeniami to konieczność szukania nowych rozwiązań mających za zadanie niwelować niekorzystne warunki.
Pierwszym krokiem, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom zmian klimatycznych na rolnictwo jest zidentyfikowanie zagrożeń, a następnie wybór środków zaradczych na poziomie gospodarstw.
Aby znaleźć nowe rozwiązania przystąpiliśmy do realizacji operacji „Rolnictwo wobec zmian klimatu”, która realizowana jest w ramach Planu Operacyjnego KSOW na lata 2020-2021 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich.
Celem operacji jest ułatwianie wymiany wiedzy fachowej oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich w obszarze skutków zmian klimatu i jego wpływu na rolnictwo mazowieckiej wsi. Cel operacji zrealizowany jest poprzez upowszechnienie wiedzy i doświadczeń we wdrażaniu innowacji mających na celu niwelowanie skutków zmian klimatu w produkcji rolniczej oraz działalności pozarolniczej.
W ramach operacji powstanie 30 filmów informacyjnych, w których skorzystamy z doświadczenia oraz wiedzy naukowej jednostek naukowo badawczych.
Magdalena Kowalewska
MODR Warszawa
FILM https://www.youtube.com/watch?v=NujFVTuezZs
Przetwarzanie żywności w gospodarstwie rolnym w aspekcie wpływu na zmiany klimatu
- Wpływ pierwotnej produkcji rolnej przetwarzania żywności na efekt cieplarniany
Zmiany klimatu czyli tzw. globalne ocieplenie są faktem. Faktem jest również to, że sektor rolno-spożywczy w dużej mierze przyczynia się do tych zmian. Wiąże się to przede wszystkim z emisją tzw. gazów cieplarnianych, czyli gazów biorących udział w efekcie cieplarnianym, powodującym istotne podniesienie średniej temperatury na ziemi w ostatnich dziesięcioleciach.
Rolnictwo odpowiada za 12-14% całkowitych emisji gazów cieplarnianych. Głównym źródłem tych gazów jest pierwotna produkcja rolna - uprawy i chów zwierząt. W rolnictwie dochodzi w szczególności do emisji znacznych ilości dwóch silnych gazów cieplarnianych - metanu i podtlenku azotu.
Metan jest wytwarzany przez zwierzęta gospodarskie podczas trawienia oraz uwalniany z ich odchodów i odpadów organicznych na składowiskach a podtlenek azotu pochodzi organicznych i mineralnych nawozów azotowych. Pomocne w ograniczaniu tych emisji być włączenie innowacyjnych technik do metod produkcji, na przykład wychwytywanie metanu z nawozu naturalnego, efektywniejsze używanie nawozów, stosowanie pasz zmniejszających produkcję metanu w procesie trawienia przez zwierzęta oraz wydajniejsza produkcja mięsa i produktów mlecznych.
Trzeci gaz cieplarniany to dwutlenek węgla. Dwutlenek węgla powstaje w każdym procesie wymagającym spalania paliw kopalnych, czyli na każdym etapie wytwarzania żywności - przetwarzania, przechowywania, pakowania, transporcie. Każdy produkt wytwarza tzw. ślad węglowy, który mówi o całkowitej wielkości emisji dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych, niezbędnej dla jego wyprodukowania na wszystkich etapach cyklu życiowego - od pola do ostatecznej konsumpcji.
Im mniej energii zużyjemy na wytworzenie i dostarczenie konsumentowi produktu, tym jego ślad węglowy i wpływ na środowisko będzie mniejszy. Przykładowo, w przypadku produkcji mleka 73% emisji dwutlenku węgla to produkcja surowca a pozostałe etapy to 27%.
- Rolniczy handel detaliczny jako jeden ze sposobów ograniczania emisji gazów cieplarnianych
Lokalne przetwórstwo płodów rolnych jest popularne w wielu krajach europejskich a ostatnio dostało zielone światło również w Polsce, dzięki ustawowym regulacjom, ułatwiającym prowadzenie Rolniczego Handlu Detalicznego. Rolniczy handel detaliczny to pojęcie obejmujące wytwarzanie i sprzedaż produktów wytwarzanych w gospodarstwie rolnym z surowców pochodzących z tego gospodarstwa, zbywanych na miejscu lub na targowiskach czy dostarczanie do lokalnej gastronomii. Rolniczy handel detaliczny jest ustawowo możliwy w Polsce od 2016 r., a w 2019 r. wprowadzono kolejne rozwiązania prawne, które mają ułatwić prowadzenie produkcji żywności w gospodarstwach rolnych i jej wprowadzanie na rynek. Liczba podmiotów prowadzących Rolniczy Handel Detaliczny od wejścia w życie tych regulacji wzrosła prawie 6-krotnie.
Korzyści dla klimatu płyną z przetwarzania żywności w gospodarstwach rolnych to m.in.:
- skrócenie łańcucha dostaw
Ważnym źródłem emisji gazów cieplarnianych w cyklu życiowym wielu produktów spożywczych jest transport, szczególnie w przypadku przewozu surowców i produktów na duże odległości, zwłaszcza w transporcie lotniczym. Udział transportu w tworzeniu śladu węglowego szacuje się na ok. 10% w przypadku produkcji mięsa czerwonego, do nawet około 50% w przypadku niektórych owoców i warzyw. Sprzedaż i konsumpcja produktów od lokalnych wytwórców zdecydowanie zmniejsza spalanie paliwa i emisję dwutlenku węgla. Również korzystanie z surowców wytworzonych na miejscu, w gospodarstwie, redukuje istotnie ślad węglowy.
- zmniejszenie strat żywności
Ocenia się, że w skali świata powstaje ponad 1,6 miliarda ton odpadów żywnościowych, z czego aż 81% to jadalne części pożywienia. Oprócz emisji gazów cieplarnianych marnowanie żywności negatywnie wpływa także na inne elementy środowiska: wywołuje presję na zasoby wody, zajmuje grunty uprawne i sprzyja degradacji gleb. Przy produkcji żywności w gospodarstwach rolnych marnowanie żywności będzie mniejsze - uniknie się strat wynikających z długotrwałego transportu, magazynowania, nadmiernych zakupów, które często są prowokowane przez ogromną podaż towarów i promocje w supermarketach i dyskontach. Również uniknie się wyrzucania produktów niespełniających wyśrubowanych wymogów czysto estetycznych, np. niekształtne a pełnowartościowe owoce czy warzywa.
- metody przetwarzania
W lokalnych, niewielkich przetwórniach można produkować żywność mniej przetworzoną, mniej utrwaloną, o krótszym okresie przydatności do spożycia, co nie tylko zmniejsza nakłady energetyczne ale również często pozytywnie wpływa na jakość żywieniową i smak produktów. Również niektóre metody stosowane w gospodarstwach domowych do utrwalania i przetwarzania żywności są niskoenergetyczne, np. kiszenie warzyw, produkcja serów z niepasteryzowanego mleka. Niektóre procesy technologiczne, np. obróbka mechaniczna czy procesy cieplne, takie jak pasteryzacja, są równie a czasem nawet bardziej energochłonne w małych, przydomowych przetwórniach, gdyż procesy przemysłowe są pod tym względem zoptymalizowane. Mała skala procesu umożliwia jednak zastosowanie energii ze źródeł odnawialnych, takich jak ogniwa fotowoltaiczne.
- Opakowania
Wyprodukowanie 1 kg opakowania szklanego (wielokrotnego użytku) powoduje emisję około 0,5 kg CO2 podczas gdy opakowania plastikowe to emisja ok. 2 - 2,2 kg CO2/kg opakowania, torby papierowe i kartony to 7,5 - 7,7 CO2/kg opakowania, a puszki metalowe to ponad 9 CO2/kg opakowania. W tym aspekcie również produkcja w gospodarstwach rolnych jest środowiskowo korzystna, gdyż częściej używane są zwrotne opakowania szklane niż plastikowe czy puszki, unika się również opakowań zbiorczych.
- Ekologia
W małych lokalnych przetwórniach łatwiej również prowadzić produkcję z surowców ekologicznych, a uprawy ekologiczne, ze względu na ograniczenie stosowania środków ochrony roślin, sztucznych nawozów itp., są z natury mniej energochłonne niż uprawy konwencjonalne.
- Podsumowanie
Przetwórstwo w gospodarstwach rolnych, ze względu na ograniczoną wielkość i lokalność tej produkcji oraz koszty nie jest alternatywą dla produkcji przemysłowej. Znaczenie tej formy wytwarzania i dystrybucji będzie jednak rosło, gdyż konsumenci, w trosce o zdrowe odżywianie, poszukują żywności wysokiej jakości, w jak najmniejszym stopniu przetworzonej, o sprawdzonym źródle pochodzenia. Ponadto w czasach pandemii klienci chętniej wybierają produkty rolnicze wytworzone bezpośrednio przez lokalnych rolników, z tzw. krótkimi łańcuchami dostaw, sprzedawane na świeżym powietrzu, gdzie nie ma tłumów i możliwość zarażenia się korononawirusem jest mniejsza.
dr inż. Sylwia Skąpska
Kierownik Zakładu Technologii Przetworów Owocowych i Warzywnych
Instytut Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. Prof. Wacława Dąbrowskiego