Szkodniki takie jak nicienie, roztocza czy owady wraz ze wzrostem temperatury stają się bardziej żarłoczne, co powoduje zwiększone straty w uprawach. Ciepłe wiosny oraz przedwiośnia wydłużają okres żerowania szkodników, których śmiertelność w czasie ciepłej zimy jest niższa.

W efekcie współpracy Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z Instytutem Ogrodnictwa w Skierniewicach powstał film, w którym przybliżony został wpływ ocieplenia klimatu na występowanie szkodników.

Temat „Wpływ zmian klimatycznych na zagrożenie upraw ogrodniczych przez szkodniki” przedstawił dr Wojciech Warabieda z Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach. 

Postępujące zmiany klimatyczne prowadzą do zachwiania równowagi wodnej w środowisku. Woda jest głównym zasobem dla produkcji roślinnej i zwierzęcej. Zmiany klimatu generują wahania temperatury i opadów, zmuszają rolników do przemyślenia strategii uprawy roślin i hodowli zwierząt w warunkach okresowych niedoborów wody.

Te niekorzystne warunki pogodowe negatywnie przełożyły się na stan i kondycję większości upraw, a tym samym na wielkość i jakość uzyskanych plonów. W skrajnych przypadkach susza doprowadziła do całkowitej ich utraty. Walka z tymi zagrożeniami to konieczność szukania nowych rozwiązań mających za zadanie niwelować niekorzystne warunki.

Pierwszym krokiem, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom zmian klimatycznych na rolnictwo jest zidentyfikowanie zagrożeń, a następnie wybór środków zaradczych na poziomie gospodarstw. 

Aby znaleźć nowe rozwiązania przystąpiliśmy do realizacji operacji „Rolnictwo wobec zmian klimatu”, która realizowana jest w ramach Planu Operacyjnego KSOW na lata 2020-2021 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Celem operacji jest ułatwianie wymiany wiedzy fachowej oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich w obszarze skutków zmian klimatu i jego wpływu na rolnictwo mazowieckiej wsi. Cel operacji zrealizowany jest poprzez upowszechnienie wiedzy i doświadczeń we wdrażaniu innowacji mających na celu niwelowanie skutków zmian klimatu w produkcji rolniczej oraz działalności pozarolniczej.

W ramach operacji powstanie 30 filmów informacyjnych, w których skorzystamy z doświadczenia oraz wiedzy naukowej jednostek naukowo badawczych. 

Magdalena Kowalewska

MODR Warszawa

FILM

https://www.youtube.com/watch?v=VAaQUg5ZWIQ&list=PLkqHHB-dLESJrSk2Xbrm7bU0yF1_qLm65&index=6

Wpływ zmian klimatycznych na zagrożenie upraw ogrodniczych przez szkodniki 

Ocieplenie klimatu obserwowane od czasu epoki przedprzemysłowej zdaniem zdecydowanej większości badaczy zajmujących się tym tematem jest powodowane działalnością człowieka.

Zmiany klimatyczne niosą za sobą zwiększoną częstość zjawisk ekstremalnych. Z jednej strony mogą to być przedłużające się okresy występowania wysokich temperatur prowadzące do suszy, z drugiej gwałtowne burze z nawalnymi opadami deszczu lub gradu, skutkujące podtopieniami i powodziami.  Niesie to za sobą szereg negatywnych z punktu widzenia człowieka następstw wpływając również na ekosystemy rolnicze. Szacuje się na przykład, że w naszej strefie klimatycznej, wzrost temperatury o każdy jeden stopień z uwagi na wzrost szkód powodowanych przez owady może powodować spadek plonów trzech podstawowych zbóż nawet o 10-25%. Należy przypuszczać, że podobna zależność może dotyczyć produkcji ogrodniczej.

Wynika to z szeregu powodów. Jednym z nich jest to, że szkodniki, takie jak owady, roztocze, nicienie, ślimaki to organizmy zmiennocieplne, które wraz ze wzrostem temperatury (do określonego poziomu) zwiększają tempo przemiany materii, co przekłada się na wzrost ich zapotrzebowania na składniki odżywcze. Prowadzi to do intensywniejszego żerowania szkodników i do większych strat w plonach uprawianych roślin.

W wyższej temperaturze aktywność szkodników jest większa i efektywniejsze ich również ich rozmnażanie się. Wzrasta nie tylko płodność, ale również skróceniu ulega czasu rozwoju od form młodocianych do osobników dorosłych. Poza tym, cechą charakterystyczną związaną z postępującym ocieplaniem klimatu jest przedłużający się sezon wegetacyjny co niesie za sobą wydłużenie okresu żerowania szkodników. W przypadku szkodników wielopokoleniowych upraw ogrodniczych takich jak mszyce, przędziorki, miodówka gruszowa, owocówki, mączlika warzywnego, tantnisia krzyżowiaczka itp., dłuższy okres wegetacji i wyższa średnia temperatura, może przyczyniać się do zwiększenia liczby ich generacji.

Z kolei łagodny przebieg zimowej pory roku może skutkować większą przeżywalność zimujących form owadów i roztoczy, W sadach dotyczyć to może np. miodówek w tym miodówki gruszowej plamistej czy też czerwców np. misecznika śliwowca, i bielika klonowca. W ostatnich latach obserwowany był również wzrost zagrożenia upraw sadowniczych ze strony szkodników kory i drewna w tym chrząszczy z rodziny kornikowatych.

Oczywiście uproszczeniem byłoby stwierdzenie, że ocieplenie klimatu wiąże się ze zwiększeniem zagrożenia upraw przez wszystkie szkodniki. Należy zdawać sobie sprawę, że różne gatunki owadów czy roztoczy mogą reagować odmiennie na zmiany temperatury. Wiele z nich różni się optimum termicznym przy którym mogą tworzyć najliczniejszą populację. Podobnie, cechą gatunkową jest tzw. temperatura zera fizjologicznego, to jest temperatura progowa, poniżej której nie może odbywać się rozwój organizmu.

Należy liczyć się z tym, że zmiany klimatyczne spowodują istotne zmiany w zasięgu geograficznym różnych szkodników. Będzie to również miało związek ze zmianami w strukturze upraw i z pojawianiem się na naszym terenie gatunków roślin, które nie były dotychczas uprawiane w naszych szerokościach geograficznych. 

W dobie zmian klimatycznych i szerokiej wymiany handlowej roślin, wzrasta ryzyko pojawienia się obcych, w tym inwazyjnych organizmów. Ze zjawiskiem tym od lat mieliśmy do czynienia w uprawach szklarniowych zarówno roślin ozdobnych jak i warzywnych.  Problem ten w coraz większym stopniu dotyczyć będzie również upraw polowych. Przykładem tego typu zagrożenia związanego z ociepleniem klimatu, może by stwierdzenie występowania w Polsce takich obcych inwazyjnych gatunków jak muszka plamoskrzydła, ćma bukszpanowa, skośnik pomidorowy, pordzewiacz pomidorowy, słonecznica orężówka,  przylepnica szklarniowa, czy notowany już w wcześniej tarcznik niszczyciel,  który po wielu latach został ponownie stwierdzony na południu Polski. 

Zarówno zmiany w fenologii występowania rodzimych szkodników, ich liczebności jak i pojawienie się obcych gatunków powoduje, że dotychczasowe schematy postępowania dotyczące ochrony upraw mogą być zawodne. Dlatego tak ważne staje się właściwe rozpoznanie agrofagów i stosowanie odpowiednich metod ich monitorowania z wykorzystaniem metod wizualnych a także wszelkiego rodzaju pułapek w tym feromonowych, wykorzystujących zarówno feromony płciowe jak również agregacyjne.  Pomocne dla producentów i doradców informacje są dostępne między innymi na stronach Instytutu Ogrodnictwa gdzie w Serwisie Ochrony Roślin (http://www.inhort.pl/serwis-ochrony-roslin) gdzie można znaleźć poradniki dotyczące sygnalizacji agrofagów, programy ochrony roślin, metodyki integrowanej ochrony roślin, jak również skorzystać z tworzonego serwisu internetowego systemu wspomagania decyzji HortiOchrona. 

Praca została wykonana z wykorzystaniem wyników badań prowadzonych w ramach Programu Wieloletniego (2015–2020) „Działania na rzecz poprawy konkurencyjności i innowacyjności sektora ogrodniczego z uwzględnieniem jakości i bezpieczeństwa żywności oraz ochrony środowiska naturalnego”, zadanie 2.3 „Analiza możliwości integrowanej ochrony wybranych roślin ogrodniczych dla upraw małoobszarowych”, finansowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, oraz tematu statutowego ZORpSz/3/2016 "Monitoring inwazyjnych owadów i roztoczy zagrażających uprawom sadowniczym oraz opracowanie biologicznych podstaw ich zwalczania".

dr Wojciech Warabieda

Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach