Postępujące zmiany klimatyczne prowadzą do zachwiania równowagi wodnej w środowisku, a woda jest głównym zasobem dla produkcji roślinnej i zwierzęcej. Zmiany klimatu generują wahania temperatury i opadów, zmuszając rolników do przemyślenia strategii uprawy roślin i hodowli zwierząt w warunkach okresowych niedoborów wody.

Pierwszym krokiem, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom zmian klimatycznych na rolnictwo jest zidentyfikowanie zagrożeń, a następnie wybór środków zaradczych na poziomie gospodarstw. Te niekorzystne warunki pogodowe negatywnie przełożyły się na stan i kondycję większości upraw, a tym samym na wielkość i jakość uzyskanych plonów. Walka z tymi zagrożeniami to konieczność szukania nowych rozwiązań mających za zadanie niwelować niekorzystne warunki.

Aby znaleźć nowe rozwiązania przystąpiliśmy do realizacji operacji „Rolnictwo wobec zmian klimatu”, która realizowana jest w ramach Planu Operacyjnego KSOW na lata 2020-2021 w zakresie Sieci na rzecz innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich.

Celem operacji jest ułatwianie wymiany wiedzy fachowej oraz dobrych praktyk w zakresie wdrażania innowacji w rolnictwie i na obszarach wiejskich w obszarze skutków zmian klimatu i jego wpływu na rolnictwo mazowieckiej wsi. Cel operacji zrealizowany jest poprzez upowszechnienie wiedzy i doświadczeń we wdrażaniu innowacji mających na celu niwelowanie skutków zmian klimatu w produkcji rolniczej oraz działalności pozarolniczej.

W ramach operacji powstanie 30 filmów informacyjnych, w których skorzystamy z doświadczenia oraz wiedzy naukowej jednostek naukowo badawczych. W efekcie współpracy Mazowieckiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Warszawie z Instytutem Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie powstały 3 filmy, w których przybliżona została uprawa owsa ozimego. Zalety uprawy owsa ozimego, wybór stanowisk do uprawy owsa ozimego oraz polskie odmianach owsa ozimego przedstawił dr Bogusław Łapiński z Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie.

Magdalena Kowalewska

MODR Warszawa

FILM ZALETY OWSA OZIMEGO

https://www.youtube.com/watch?v=AhGIywpwq9Y

Korzyści i ryzyko związane z wprowadzaniem do uprawy owsa ozimego na Mazowszu

W Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie koło Błonia prowadzone są prace hodowlano-badawcze nad wprowadzeniem do uprawy w Polsce owsa ozimego.

Owies ozimy warto uprawiać ze względu na wyższe plony w porównaniu z owsem jarym. Przez 11 lat prowadzenia doświadczeń polowych w Radzikowie, na żyznych glebach umożliwiających plony owsa na poziomie 8 t/ha, w latach z niezbyt ostrymi zimami, średnia przewaga plonu owsa ozimego nad jarym wyniosła ok. 2 t/ha. W latach suchych plony form ozimych były nawet dwukrotnie wyższe, w latach wilgotnych różnice plonu się zacierały.  Wymarznięcie i likwidacja doświadczeń zdarzyły się w omawianym okresie w Radzikowie trzy razy. Jeśli przyjmiemy koszty ponownego zasiewu na wiosnę w razie wymarznięcia za 0,7 t/ha, to z kalkulacji wynika, że uprawa owsa ozimego zamiast jarego byłaby opłacalna nawet wtedy, gdyby krytyczne wymarzanie zdarzało się trzy razy na pięć lat.

Uwzględniając ostatnie zmiany klimatu, ryzyko strat spowodowanych suszą jest już większe niż ryzyko strat spowodowanych wymarznięciem.

Formy ozime mają dłuższy okres wegetacji i lepiej od jarych wykorzystują wodne zasoby środowiska korzystając z wód opadowych jesieni i zimy. Lepiej tolerują wiosenne susze ze względu na rozwinięty głębszy system korzeniowy. Dojrzewają ok. 2 tygodnie wcześniej niż jare, często unikając suszy w końcu okresu wegetacji. Dlatego w wielu krajach Europy Zachodniej w strukturze zasiewów owsa przeważają formy ozime - np. w Wlk. Brytanii stanowią 70%.

Owies ozimy ma wszelkie zalety owsa jarego, gdy chodzi o jego rolę fitosanitarną w płodozmianach, wpływ odkażjący glebę pozostaje nawet w sytuacji wymarznięcia. Podobnie jest z ochroną gleb przed erozją spowodowaną wiosennym spływem wód po roztopach.

dr Bogusław Łapiński

    IHAR-Radzików

FILM WYBÓR STANOWISK I UPRAWA OWSA OZIMEGO

https://www.youtube.com/watch?v=ykL1K5VuR50

Mimo, że warunki klimatyczne w Polsce są mniej korzystne niż na zachodzie czy południu Europy, mamy w kraju miejsca, gdzie uprawa owsa ozimego już jest opłacalna. Są to rejony Polski zachodniej a zwłaszcza południowo - zachodniej, chociaż stanowiska nadające się dla tego zboża można znaleźć także w innych częściach kraju, nawet na Podlasiu, gdzie istotnym czynnikiem sprzyjającym jest większa stabilność pokrywy śniegowej.

Zasadnicze znaczenie ma wybór stanowiska osłoniętego od silnych wiatrów. W szkółkach hodowlanych i atestacyjnych prowadzonych od 40 lat w Radzikowie między budynkami i zadrzewieniami, nie mieliśmy dotychczas całkowitego wymarznięcia owsa ozimego nawet w najostrzejsze zimy. Natomiast na otwartym polu, gdzie od 11 lat prowadzimy doświadczenia z plonowaniem, musieliśmy je likwidować po ostrych zimach trzy razy. Przetrwaniu zim sprzyjała też gleba typu ciężkiego, o wysokiej pojemności i przewodności cieplnej. Rolnicy uprawiają owies najczęściej na glebach lżejszych, gdzie ryzyko wymarznięcia bądź wysuszenia jest większe. Staramy się przygotować na takie stanowiska ozime odmiany długosłome o podwyższonej zimotrwałości (Beskid, Radzio).

Nie ma na razie opracowanych w Polsce zasad agrotechniki owsa ozimego, więc staramy się stosować terminy i normy wysiewu zalecane dla ozimego jęczmienia. W warunkach Radzikowa, w optymalnym wrześniowym terminie siewu zbóż ozimych stosujemy normę ok. 120 kg/ha,  jednak najczęściej stanowiska są w odpowiednim stanie do siewu dopiero w połowie października i wtedy siejemy 180 kg/ha. Zalecane jest bogate zaopatrzenie gleby w potas, natomiast należy być ostrożnym przy jesiennym nawożeniu azotem, który w nadmiarze przedłuża jesienny wzrost roślin i osłabia ich odporność na mrozy. Po przedplonie obficie nawożonym azotem (np. rzepak) najbezpieczniej jest w ogóle zrezygnować z dostarczania tego składnika przed zimą.

Ochrona herbicydowa owsa ozimego przed chwastami może być w pewnych warunkach trudna, zwłaszcza po uszkodzeniach mrozowych (które owies wyjątkowo dobrze regeneruje). Wykluczone jest stosowanie preparatów, które mają w spektrum zwalczanych gatunków owies głuchy i miotłę zbożową. Na polach, gdzie chwasty te występują wyjątkowo obficie, najlepiej w ogóle zrezygnować z uprawy owsa do czasu ich zwalczenia. W Radzikowie z powodzeniem stosowaliśmy herbicydy Chwastox i Mustang, jest też w sprzedaży kilka innych produktów nadających się do owsa. Po dobrym zimowaniu dobrze zagęszczonych poletek ich ochrona herbicydowa często okazywała się zbędna, gdyż obficie krzewiący się owies ozimy sam wykazywał wystarczającą konkurencyjność w stosunku do chwastów. Nigdy nie było potrzeby stosowania oprysków innymi pestycydami, co potwierdza ekologiczny charakter zboża.

IHAR wspiera rolników w rozwijaniu ich zainteresowania owsem ozimym wysyłając hobbystom próbki ziarna do własnych rozmnożeń i prób wykorzystania. Napływające z terenu informacje na temat zimotrwałości i użyteczności rodów w praktyce są cenne dla Instytutu. IHAR nie dysponuje większymi partiami ziarna siewnego ani pozwoleniem na ich wprowadzanie na rynek. Zalecane są jedynie odmiany zachodnie o nieco gorszym przystosowaniu do naszego klimatu, które w większości sezonów również okazują się w naszych warunkach wysoce plenne (WILAND, BLACK BEAUTY).

dr Bogusław Łapiński

IHAR-Radzików

FILM POLSKIE  ODMIANY  OWSA  OZIMEGO

https://www.youtube.com/watch?v=zpi-91uRGTE

W Instytucie Hodowli i Aklimatyzacji Roślin w Radzikowie koło Błonia przygotowywane są pierwsze Polskie odmiany owsa ozimego dla polskiego rolnictwa. Hodowane są różne typy tego zboża, zarówno na gleby lekkie i bardziej urodzajne, o barwie ziarna czarnej i żółtej do białej, z ziarnem oplewionym bądź nagim.

Prowadząc tę hodowlę, uwagę zwraca się nie tylko na zimotrwałość i plon ale i na jakościowe cechy plonu. Większość rodów-kandydatów na odmiany owsa oplewionego ma duże ziarno z mniejszą zawartość łuski niż wzorcowe odmiany zagraniczne i polskie odmiany owsa jarego.

Wśród odmian zgłoszonych dotychczas do doświadczeń państwowych występują cztery odmiany oplewione i jedna nagonasienna. Na poletkach doświadczalnych poddawanych selekcji jest ponad 130 form mniej zaawansowanych w hodowli.

Największe nadzieje wiązane są obecnie z odmianą RADZIO. Jest to forma wysokosłoma, dobrze przystosowana do gleb lekkich, dobrze znosząca zakwaszenie gleby, odporna na choroby, z dużym ziarnem o niskiej zawartości łuski. W odmianie tej zanotowano najwyższą z dotychczas zbadanych zawartość tłuszczu w ziarnie (8,3%).

Odmianą wysokoplenną przeznaczoną na bardziej urodzajne stanowiska jest KULIG. Ma podwyższoną odporność na wyleganie dzięki skróconej słomie. Jest to istotne przy stosowaniu zwiększonych dawek azotu lub na stanowisku bogatym w ten składnik. Ziarno również duże z niskim udziałem łuski. Obok wersji z żółtym ziarnem mamy także czarnoziarnistą formę tej odmiany.

Największą zimotrwałością odznacza się odmiana BESKID. Słoma jest nieco krótsza niż u odmiany RADZIO, ale odporność na wyleganie nieco niższa. Również należy do odmian z dużym ziarnem i niską zawartością łuski.

IHAR posiada w rozmnożeniach także pierwszą ze zgłoszonych do rejestracji wysokosłomą odmianę RADZIKUS. Jest ona nieco mniej zimotrwała od pozostałych, jednak w większości sezonów również plonuje stabilnie na wysokim poziomie. Ziarno drobniejsze niż u odmian poprzednio wymienionych.

Dla zainteresowanych jest także nagonasienna wysokosłoma odmiana RADZIWON. Jest ona stosunkowo odporna na niskie temperatury, jednak plon ziarna (o wysokiej wartości odżywczej) jest istotnie niższy niż plon obłuszczonego ziarna form oplewionych.

Z form przygotowywanych na przyszłość najciekawiej wygląda ród Ax346 łączący w sobie bardzo wysoką odporność na wyleganie z wysoką zimotrwałością i dużym, białym ziarnem z niska zawartością łuski. Dopracowania wymaga poziom plonowania tego rodu.

Rody Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin nie są jeszcze dopuszczone do obrotu handlowego, jednak są promocyjnie udostępniane rolnikom za darmo niewielkie ilości (mierzone w kG a nie w dt) na zasadzie współpracy, oczekując w zamian wiadomości o zimowaniu i plonach w różnych rejonach na różnych stanowiskach. Dla rolników chcących zakładać większe plantacje polecane są odmiany zagraniczne z krajów Europy Zachodniej. W warunkach Radzikowa sprawdziły się odmiany WILAND i BLACK BEAUTY (czarnoziarnista). Plonami ziarna obłuszczonego i zimotrwałością tylko nieznacznie ustępują odmianom z Radzikowa i w większości sezonów powinny zadowolić polskiego rolnika.

Bliżej zainteresowanych tematyką owsa ozimego zachęcamy do śledzenia wiadomości na portalu internetowym IHAR.

dr Bogusław Łapiński

IHAR-Radzików