Mikroklimat w oborze

Przez mikroklimat w budynku inwentarskim rozumie się właściwości powietrza: jego temperaturę, wilgotność, prędkość przepływu, zanieczyszczenie (drobinami kurzu i mikroorganizmami) oraz obecność w nim gazów. Do elementów mikroklimatu należą też akustyka i oświetlenie.

Określając wymagania mikroklimatyczne budynków dla krów mlecznych należy uwzględnić nie tylko potrzeby zwierząt, ale i pracowników. Z pozoru trudno jest określić uniwersalne wymagania klimatyczne (temperatury, wilgotności powietrza, itd.), obowiązujące przez cały rok. Nieco inne powinny odnosić się powinny do okresu zimowego, a inne do letniego. Latem obejmują one przecież dodatkowo wentylację. Niemniej – niezależnie od pory roku – rolnik powinien przestrzegać pewnych zasad.
Bydło dobrze przystosowuje się do różnych warunków mikroklimatycznych w wolnostanowiskowym systemie utrzymania. Zakres temperatur od -10 do +25ºC ma niewielki wpływ na jego wydajność produkcyjną (produkcję mleka). A jeśli wilgotność względna powietrza utrzymywana jest na poziomie poniżej 80 %, to zwierzęta mają dość czasu na dostosowanie gęstości okrywy włosowej do zmieniającej się temperatury. Polski klimat i dostęp zwierząt do budynków dających im schronienie przed słońcem, wiatrem i deszczem zapewnia przez większą część roku spełnienie wymagań mikroklimatycznych krów mlecznych bez szkody dla ich wydajności. Z tym, że obory pozbawione izolacji zalecane są tylko do utrzymania zwierząt w wyłącznie systemie wolnostanowiskowym. W budynkach gdzie krowy przebywają na uwięzi, wymagania mikroklimatyczne są surowsze: na przykład temperatura wewnątrz nie powinna nigdy spadać poniżej 0ºC.

Temperatura

Wprawdzie termoregulacja organizmów bydła zapewnia mu wytrzymywanie temperatur wykraczających poza przedział od -10ºC do +25ºC, ale podczas silnych mrozów znacznie rośnie spożycie paszy oraz gęstość okrywy włosowej. Z kolei gdy temperatura wynosi powyżej +25ºC, krowy jedzą coraz mniej, spada ich wydajność mleczna i przyrosty masy ciała. Najbardziej niekorzystne jest połączenie wysokiej temperatury z dużą wilgotnością powietrza (powyżej 80 %) oraz małą jego wymianą. Sytuacja taka może spowodować wystąpienie stresu cieplnego u bydła.

Fizycznymi objawami stresu cieplnego są:

• ospałość,
• poszukiwanie cienia na zewnątrz i wewnątrz budynku,
• poszukiwanie świeżego powietrza,
• poszukiwanie zraszaczy i przechodzenie w ich kierunku,
• dyszenie (ponad 60 oddechów na minutę - może być ono wywołane również obecnością pasożytów w płucach),
• ślinienie się.

Uniknąć stresu cieplnego możemy poprzez

• zwiększenie przepływu powietrza w oborze (np. poprzez powiększenie okien, zainstalowanie wentylatorów, albo zwiększenie ich mocy),
• wykonanie izolacji w budynku,
• zmniejszenie zagęszczenia zwierząt lub skrócenie okresów ich przebywania w ciasnocie,
• podawanie dużych ilości świeżej wody (także w okresie wypasania),
• rozkładanie suchej ściółki na obszarze wypoczynkowym (wchłania pot zwierząt),
• zainstalowanie zraszaczy.

Wilgotność powietrza

Zaleca się utrzymywanie wilgotności względnej poniżej 80 %, ale ponad 50 %. 
Przy tej samej wilgotności absolutnej wilgotność względna spada wraz ze wzrostem temperatury. Dlatego też obydwa parametry powinno się przedstawiać razem. Wysoka wilgotność względna uniemożliwia zwierzętom oddawanie ciepła do otoczenia przez parowanie z powierzchni ciała. Jeżeli powietrze wewnątrz jest bardzo zanieczyszczone z powodu małej wymiany (słabej wentylacji), towarzyszy temu zazwyczaj wysoka wilgotność. Takie warunki powodują wzmożony rozwój i rozprzestrzenianie się bakterii i wirusów. W systemach utrzymania bydła duże zanieczyszczenie powietrza ma najbardziej dramatyczne skutki dla młodych cieląt. Z uwagi na niedojrzały system odpornościowy cielęta nie radzą sobie z dużą ilością unoszących się w powietrzu drobnoustrojów i zaczynają chorować.
Wysoka względna wilgotność powietrza wymaga też podawania większej ilości ściółki, ponieważ trudno jest ją utrzymać w stanie suchym. Zawilgocone powierzchnie w pomieszczeniu skracają również żywotność budynku a zimą podnoszą koszty jego utrzymania.

Prędkość przepływu powietrza

Z doświadczenia wiadomo, że prędkość przepływu powietrza w oborach nie powinna przekraczać 0,2 - 0,5 m/s. Jeśli będzie ona większa, możliwe jest wzmożone wychłodzenie powierzchni ciała zwierząt. Przeciągi (czyli wychładzające krowy nadmierne przepływy powietrza) są dla zwierząt bardzo szkodliwe. Pamiętajmy, że przyrost prędkości powietrza o 1 m/s odpowiada spadkowi temperatury o1,5 -2ºC dla zwierząt o długiej okrywie włosowej (30mm) i 3 - 4ºC dla zwierząt z okrywą krótką.

Opady atmosferyczne

Opady atmosferyczne, np. w formie śniegu lub ulewnych deszczów, nie powinny występować na obszarze, w którym przebywają zwierzęta, gdyż ściółka szybko traci właściwości termoizolacyjne. Otoczenie staje się wtedy bardzo zimne i podatne na rozwój chorób. Korzystny dla bydła jest jedynie krótki i ciepły deszcz podczas ich pobytu poza budynkiem. Taki deszcz obmywa skórę zwierząt, usuwając nieczystości i mikroorganizmy. Natomiast bardzo szkodliwa dla młodego bydła jest mgła zawierająca dużą ilość substancji biologicznych.

Gazy

W niedostatecznie wentylowanych oborach stwierdza się podwyższone stężenie dwutlenku węgla (CO2), amoniaku (NH3) i siarkowodoru (H2S). Zawartość tych gazów w powietrzu budynku inwentarskiego powinna być możliwie jak najniższa. Zgodnie z CIGR [1984] niekorzystny wpływ na dobrostan zwierząt może mieć stężenie tych gazów przekraczające wielkości podane:
dwutlenek węgla CO2 3000ppm
amoniak, NH3 20 ppm
siarkowodór, H2S 0,5 ppm

Źródłem dwutlenku węgla (CO2) w oborze są same zwierzęta, procesy gnilne i fermentacyjne zachodzące w mokrej ściółce, nawozie i resztkach paszy. Wzmożone stężenie CO2( przekraczające 0,1 %) zmniejsza częstotliwość i zwiększa głębokość oddechu zwierząt. Stężenie przekraczające 0,4 % prowadzi do zatrzymania CO2 w tkankach zwierząt i do poważnych zaburzeń.
Źródłem amoniaku (NH3) w oborze są: rozkładający się mocz, kał i ściółka. Amoniak jest gazem toksycznym i nawet jego stężenie wynoszące zaledwie 25 ppm może powodować podrażnienie oczu, nosa i błon śluzowych.
Siarkowodór (H2S) wytwarzany jest w procesie gnicia resztek niestrawionego białka wydzielanego wraz z kałem. Siarkowodór jest gazem bardzo toksycznym i jego stężenie na poziomie 50 ppm stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia zwierząt.

Zapylenie

Źródłem unoszącego się w powietrzu pyłu jest samo bydło (łuszczący się naskórek, sierść) oraz ściółka, resztki nawozu i paszy. Pył wdychany przez dłuższy czas może powodować podrażnienia układu oddechowego zwierząt i pracowników. Chociaż zazwyczaj zapylenie powietrza w budynku inwentarskim nie stanowi zagrożenia, to jednak powinno być jak najmniejsze. Zalecana wartość graniczna całkowitej zawartości pyłu wynosi 3 mg na 1 m3 powietrza - dla osób pracujących przez osiem godzin dziennie.

Oświetlenie

Dobre oświetlenie obory ma zarówno bezpośredni, jak i pośredni wpływ na bydło. Dla krów mlecznych zalecany jest trójpoziomowy system oświetlenia: oświetlenie robocze, orientacyjne i/lub nocne.
Zimą zaleca się stosowanie oświetlenia nocnego przez około 8 godzin (w ciągu nocy), przy czym długość sztucznego dnia powinna wynosić około 16 godzin. Ma to pozytywny wpływ zarówno na wydajność jak i na reprodukcję bydła. Oświetlenie nocne zaleca się w okresie wypoczynkowym celem zmniejszenia ryzyka uszkodzeń strzyków oraz uniknięcia niepokoju wśród zwierząt.
Oświetlenie naturalne jest najtańsze. Pożądany poziom natężenia światła dziennego wewnątrz budynku osiągnąć można stosując elementy przezroczyste w konstrukcji ścian i dachu. W przypadku świetlików dachowych zaleca się, by ich powierzchnia całkowita wynosiła 3-5 % powierzchni podłogi.

Wentylacja

Nowe budynki dla bydła mogą być w pełni izolowane, izolowane w stopniu minimalnym lub zupełnie pozbawione izolacji. Obory izolowane mogą mieć wentylację naturalną, bądź mechaniczną. W budynkach izolowanych oraz z minimalną izolacją stosuje się na ogół wentylację naturalną. Wentylację taką zaleca się tam, gdzie zapewnia ona wystarczającą wymianę powietrza. W sytuacji gdy nie spełnia swej roli, można ją uzupełnić wentylacją mechaniczną..

Maria Jezierska
MODR Oddział Siedlce