Pielęgnacja racic a zdrowie krów

Główną przyczyną brakowania krów w stadach - poza problemami z rozrodem oraz mastitis - są choroby racic. Przyczyniają się do nich wzrost wydajności, duże zagęszczenie zwierząt oraz zmiana systemu utrzymania. Z powodu schorzeń racic i ich powikłań brakuje się w stadzie około 15-25% sztuk, a w stadach wysokowydajnych nawet do 50%.

O racice powinniśmy dbać praktycznie od urodzenia. Odpowiednia pielęgnacja w okresie wzrostu może całkowicie wyeliminować wady postawy, ze względu na dużą elastyczność kończyn. Zgodnie z zasadą, że profilaktyka jest najważniejsza - im wcześniej zdiagnozujemy problem, tym większą mamy szansę na jego rozwiązanie.

                                                          Co jest ważne?

Pierwszej kontroli stanu racic powinniśmy dokonać u jałówek już w wieku 12-16 miesięcy. Natomiast u zwierząt bez wad postawy pierwszą korekcję wykonujemy w wieku 18-20 miesięcy. Od tego czasu zabieg powinien być wykonywany regularnie, minimum 2 razy w roku - na wiosnę i na jesieni.
U krów korzystających z pastwiska, korekta racic powinna być wykonana na 4-6 tygodni przed ich wyjściem na pastwisko, a druga przed powrotem do obory na okres zimy. Jest to ważne ze względu na zmianę rodzaju podłoża.
Z powodu schorzeń kończyn wydajność mleczna krowy obniża się o 4-20% w porównaniu do krów zdrowych, a w przypadku ciężkich kulawizn nawet o 25-80%, aż do całkowitego zaniku wydzielania mleka. Schorzenia racic wskazują też wysoką zależność z zapaleniem błony śluzowej macicy, opóźnionym zwijaniem się macicy po porodzie, dysfunkcją jajników oraz problemami z zapłodnieniem.

                                                Jak dochodzi do schorzenia?

Racice zbudowane są z kości racicowej i koronowej, skóry właściwej, ściany, obwódki, puszki rogowej, piętki, podeszwy i struktur dodatkowych, takich jak ścięgna, staw racicowo-koronowy i kaletka trzeszczki racicowej. Róg ściany racicy rośnie od korony tj. owłosionej część racicy w dół w kierunku wierzchołka, w tempie 5 mm miesięcznie. Wyrastanie przedniej części racic uniemożliwia zwierzęciu naturalny chód i staje się on sztywny, krótki. Podeszwa przedniej części racicy grubieje, co powoduje załamanie osi palca w kierunku piętki, a w konsekwencji nacisk ciężaru ciała przenoszony jest na podeszwę i piętkę, gdzie powstają wrzody.
Róg ścierny racic u przeżuwaczy rośnie z szybkością od 3 do 13 milimetrów na miesiąc. W naturalnych warunkach bytowania wolnożyjących przeżuwaczy tempo rośnięcia rogu jest dostosowane do szybkości ścierania, natomiast w oborach naturalne ścieranie jest wolniejsze od jego narastania. Prowadzi to do nadmiernego wyrastania racic i powstawania różnych zniekształceń kończyn i schorzeń racic. Pozbawienie możliwości ruchu uniemożliwia prawidłowe ścieranie, a róg racicowy - szczególnie przednia ściana rogowa - nadmiernie rozrasta się, głównie na długości i w końcu zawija do góry, zaś końce nakładają się na siebie. Ściany boczne podwijają się pod spód i cała podeszwa grubieje.

                                                           Najczęstsze choroby
   
Przyczynami schorzeń racic są najczęściej: uwarunkowania genetyczne związane z małą wytrzymałością układu kostno-stawowo-więzadłowego kończyn i rogu, zwiększona masa ciała i wydajność powodująca zwiększone obciążenie szczególnie tylnych kończyn, nieprawidłowo zbilansowana dawka pokarmowa, ograniczenie lub brak ruchu, który uniemożliwia prawidłowe ścieranie rogu, zła jakość podłogi powodująca urazy podeszwy, czynniki higieniczne, jak duża wilgotność stanowisk (szczególnie w oborach bezściółkowych), co powoduje rozmiękanie rogu racicowego i zwiększa podatność na urazy oraz gnicie, nieutwardzone, zabłocone i mokre wybiegi przy chowie wolnostanowiskowym, a także wadliwa pielęgnacja lub brak pielęgnacji racic. Wszystko to  prowadzi do nadmiernego wyrośnięcia rogu racicowego.
Najczęściej spotykane schorzenia racic bydła to:
   - gnicie rogu - występuje u zwierząt przebywających w złych warunkach higienicznych, stojących w oborniku lub błocie. Dotyczy głównie piętek. W początkowym łagodnym stanie wystarcza wystruganie racic i nasączenie ich dziegciem. W bardziej zaawansowanym stadium zakłada się opatrunek z jodoformu i siarczanu miedzi ,
· wrzód podeszwy - występuje u zwierząt ciężkich, z nieprawidłowo ukształtowanymi racicami, nieprawidłową postawą i rozmiękłym rogiem racicowym. Leczenie polega na prawidłowym ukształtowaniu racic, oczyszczeniu ich i stosowaniu opatrunków - początkowo z antybiotykiem, później z jodoformem, a w końcu z dziegciem. Zapobieganie polega na stosowaniu prawidłowej korekcji racic i kąpieli utwardzających z formaliny,
· zanokcica - jedno z najczęściej spotykanych schorzeń szpary międzyracicowej i okolic wywołane przez bakterie beztlenowe. Nieodpowiednia ściółka, kamieniste pastwiska i przepędy są źródłem mikrourazów szpary międzyracicowej, stanowiących drogę wnikania bakterii. Podczas leczenia podaje się antybiotyk miejscowo pod opatrunkiem oraz stosuje okłady z jodoformu lub rywanolu. Zapobieganie polega na odpowiednim żywieniu zwierząt, korekcji racic, utrzymaniu ich w czystości, odkażaniu i utwardzaniu.  

                                                       Czym jest korekcja?

Profilaktyka w postaci korekcji to nic innego jak obcinanie, modelowanie i formowanie paznokci. Niewiele różni się od zabiegu, którego dokonuje każdy człowiek. Różnica polega na tym, że my wykonujemy go raz w tygodniu, a u krowy przeprowadza się go co 6 miesięcy. Nie trzeba też chyba nikogo przekonywać, a szczególnie tych, którym paznokcie wrastają w palce, że wiąże się z tym straszny ból i nie można wtedy chodzić
Korekcja polega na usunięciu nadmiernie przerośniętego rogu racicowego i nadaniu racicom właściwego kształtu, który zapewnia zwierzęciu równomierne rozłożenie nacisku ciała. W jej wyniku skrócony zostaje wierzchołek racicy i zmniejszona grubość przedniej części podeszwy, przywraca się naturalne ustawienie osi palca i przenosi główny nacisk ciężaru ciała z piętki i tylnej części podeszwy na jej przednią część, zapobiegając tworzeniu wrzodu.

                                                            Korekcja samodzielna

W przypadku racic zdrowych i nie przerośniętych nadmiernie, korekcji możemy dokonać sami unieruchamiając kończyny krowy. Jednak, gdy mamy do czynienia z chorobami i poważnymi zniekształceniami racic, powinniśmy zabieg zlecić doświadczonemu i profesjonalnemu korektorowi.   Należy zwrócić uwagę na fakt, że po wykonaniu zabiegu krowa nie powinna poruszać się gorzej niż przed wejściem do poskromu.
W celu zapewnienia bezpieczeństwa, zarówno zwierzęciu jak i osobie wykonującej korektę, podczas wykonywania zabiegu krowa powinna być odpowiednio unieruchomiona. Służą do tego poskromy: klasyczny poskrom typu „krowa stoi” oraz poskrom hydrauliczny unieruchamiający krowę w pozycji leżącej na boku. Poskromy hydrauliczne są wygodniejsze dla obsługującego, ale droższe i mniej komfortowe dla zwierzęcia. Niezależnie od rodzaju poskrom powinien być stabilny, wytrzymały i mobilny, umożliwiać bezpieczne i wykluczające urazy unieruchamianie zwierzęcia i jego kończyn oraz zapewniać bezpieczeństwo obsłudze. Do przeprowadzenia korekcji racic niezbędne są narzędzia do korekty takie jak: noże i nożyce kopytowe, tarniki czyli pilniki oraz szlifierka kątowa.

                                                Kąpiele racic i inne sposoby leczenia

Możemy oczywiście zapobiegać chorobom poprzez systematyczne przeglądanie racic, regularną korektę oraz szybkie reagowanie na występujące problemy. Pomocne w zapobieganiu schorzeniom mogą być również kąpiele racic. Kąpiele wykonywane są z użyciem roztworów dezynfekcyjnych, które wlewa się do specjalnych wanien  lub na chłonną matę, a te umieszcza się w korytarzach przepędowych tak, aby zwierzęta nie miały możliwości ich ominięcia. Stężenie środka powinno być odpowiednio dobrane, zgodnie z zaleceniami producenta, nie za małe ze względu na niską skuteczność w warunkach dużego zabrudzenia i  nie za duże, bo może spowodować  podrażnienie skóry. Należy pamiętać, żeby często zmieniać środek, aby uniknąć uodpornienia się mikroorganizmów chorobotwórczych na substancję czynną. Ponadto należy kontrolować stopień zabrudzenia roztworu odkażającego odchodami i w miarę potrzeby wymieniać go na świeży. W zależności od stopnia zachorowalności stada zaleca się od 1 – 2 kąpieli na tydzień. Środki do dezynfekcji powinny być biodegradowalne czyli bezpieczne dla środowiska naturalnego.
Poza kąpielami można stosować także odkażające spraye. Przed ich zaaplikowaniem racicę należy oczyścić, aby preparat mógł dotrzeć do zmienionego chorobowo miejsca.
Ponadto można zapobiegać chorobom racic poprzez prawidłowe żywienie zbilansowaną dawką pokarmową uzupełnioną składnikami mineralnymi, takimi jak: wapń, cynk, miedź, fosfor, selen i jod oraz dodatkiem biotyny, która poprawia spoistość rogu, zmniejsza ilość wrzodów, schorzeń piętki i zapaleń skóry.

                                                        Właściwe kierowanie stadem

Należy szybko reagować na pojawiające się problemy, oddzielać od stada sztuki chore, wydzielać osobne miejsca służące do leczenia oraz zgłaszać trudne przypadki i powikłania lekarzowi weterynarii.
Na uszkodzenia i choroby racic narażone są szczególnie zwierzęta młode i nowe w stadzie – atakowane często przez starsze, dominujące krowy (co w połączeniu z nieprzystosowaniem do nowej obory zwiększa ryzyko urazów), a także krowy zasuszone (przed porodem obniża się ich odporność i zwiększa ryzyko infekcji, szczególnie wrzodem podeszwy). Krowom tym należy zapewnić dostęp do miękkiej nawierzchni, co zachęci je do chodzenia, ale przede wszystkim leżenia, dzięki czemu odciążą racice i nastąpi w nich większy przepływ krwi.
Należy też zwrócić uwagę na pierwiastki, które po porodzie umieszczane w nowej, wolnostanowiskowej oborze ze starszymi, dominującymi krowami,  krócej leżą i zmuszone są do walki o dostęp do stołu paszowego, co dodatkowo wydłuża czas ich stania.   
Jałówki trzeba przed porodem zapoznać z nowym pomieszczeniem, jego wyposażeniem oraz innymi krowami, co zmniejszy zagrożenie urazami kończyn.
Choroby racic, poza stratami ekonomicznymi, są przyczyną znacznego obniżenia komfortu zwierząt oraz ich cierpienia. Należy więc dołożyć wszelkich starań i podjąć działania profilaktyczne, aby nie wcale występowały.                                                                                                                 

Barbara Eibin, Oddział Ostrołęka

Źródła:
1. Poradnik Gospodarski 1/2000
2. Farmer 6/2015
3. Bydło 7/2012
4. Przegląd rolniczy 3/2015

Przyg. A.D.