Koszty produkcji pasz objętościowych
Ponieważ sezon wegetacyjny właśnie się zaczyna, można pokusić się o oszacowanie poniesionych nakładów na produkcję pasz w roku bieżącym. Sezon 2012 będzie prawdopodobnie kolejnym niespokojnym sezonem o dużych zmianach w układzie cen.
Największe zmiany cen środków do produkcji występują na rynku nawozów mineralnych i paliw, które są podstawowymi składnikami kosztów produkcji pasz objętościowych. Bardzo niestabilnym rynkiem okazał się w ostatnich latach rynek nawozów sztucznych, szczególnie fosforowych - po bardzo dużych wzrostach cen w roku 2009, w późniejszych latach następował stopniowy spadek cen, by w roku bieżącym ponownie zanotować duże wzrosty.
Sytuacja na rynku mleka
Na rosnące koszty produkcji nakładają się ciągle spadające ceny mleka, gdyż wiele zakładów mleczarskich - mając na uwadze trudną sytuację na rynku mleka - obniża jego ceny w skupie. Bardzo niepokojące informacje napływają też ze światowych rynków: na skutek światowego kryzysu konsumpcja mleka i jego przetworów rosła wolniej niż produkcja, co spowodowało nadprodukcję. Skutkiem tego ostatnie transakcje na rynku mleka w proszku i masła są zawierane na poziomie
20-30% niższym niż w roku ubiegłym.
Wiele wskazuje na to, że to po korzystnym okresie roku 2011 nastanie trudny sezon dla producentów i dlatego powinni oni zwrócić uwagę na poziom kosztów. A właśnie koszty związane
z produkcją, ewentualnie z zakupem pasz objętościowych, odgrywają znaczącą rolę w gospodarstwach utrzymujących bydło. W niniejszym artykule postaram się określić poziom kosztów w roku bieżącym, występujących w gospodarstwach utrzymujących krowy i produkujących mleko.
Koszty produkcji paszy
Pasze własne z produktów nietowarowych to takie, które są wytwarzane w gospodarstwach w celu żywienia zwierząt. Nie posiadają one alternatywy zagospodarowania w postaci wymiany towarowej (ewentualne nadwyżki mogą znajdować się w obrocie towarowym, ale rzadko jest to głównym celem produkcji). W rachunku nadwyżki bezpośredniej - według zasad przyjętych w UE - wyceniane są według kosztów bezpośrednich poniesionych na ich wytworzenie. Aby ukazać w niniejszym opracowaniu pełniejsze koszty ponoszone na produkcję paszy, obciążyłem koszt jej wytworzenia dodatkowo, posługując się normatywami o koszty mechanizacji należące do kosztów pośrednich.
W gospodarstwach produkujących mleko do głównych pasz tego typu zaliczamy przede wszystkim plony zebrane z trwałych użytków zielonych w różnych postaciach (zielonka, kiszonki, siano) oraz kukurydzę uprawianą na kiszonki.
Kalkulacja kosztów
W roku 2009 przeprowadziłem szereg kalkulacji dotyczących kosztów produkcji pasz nietowarowych w gospodarstwach produkujących mleko. W roku bieżącym, po zaktualizowaniu cen i nie zmieniając założeń, okazało się że na skutek podwyżek cen (głównie paliwa), koszty użytkowania ciągnika wraz
z podstawowymi narzędziami, które stanowią duży udział w koszcie wytworzenia pasz wzrosły o 34%.
Tabela 1. Cena podstawowych składników w najbardziej popularnych nawozach mineralnych.
Składnik |
Rok 2004 Cena 1 kg składnika |
Rok 2009 Cena 1 kg składnika |
Rok 2012 Cena 1 kg składnika |
Zmiana cen 2004/2012 2004-100% |
Zmiana cen 2009/2012 2009-100% |
Azot |
2,27 zł |
2,77zł |
4,26 zł |
188% |
154% |
Fosfor |
2,64 zł |
6,92zł |
3,68zł |
139% |
53% |
Potas |
1,57 zł |
3,76zł |
3,30zł |
210% |
88% |
Założenia do kalkulacji: pastwisko trwałe, wypas zwierząt dawkowany, plon zielonki
z jednego hektara 35 t; natomiast przy uprawie kukurydzy na kiszonkę siew punktowy, zbiór
i transport zielonki wynajętymi maszynami w fazie woskowej ziarna, założona ilość otrzymanej kiszonki 45 t z 1 ha.
W wyniku przeprowadzonych obliczeń okazało się, że koszt 1 dt zielonki z pastwiska wynosi w roku bieżącym 6,94 zł, a w roku 2009 wynosił 7,03 zł. Koszty produkcji - z uwzględnieniem dopłat bezpośrednich JPO i PZ - wynoszą w roku bieżącym 3,87 zł, a w roku 2009 roku wynosiły 4,06 zł .
W przypadku produkcji kiszonki z kukurydzy koszt wyprodukowania 1 dt w roku 2009 wynosił
9,61 zł, wobec 11,14 zł w roku bieżącym tj. nastąpił wzrost o 16 %.
Postępując analogicznie dokonałem obliczeń kosztów sporządzenia kiszonki z przewiędniętej trawy sporządzanej metodą popularną na naszym terenie: prasowania prasą zwijającą i owijania bel cylindrycznych folią kurczliwą. Jest to metoda dość kosztowna z powodu dużych kosztów mechanizacji i stosowania specjalnej kurczliwej folii. Jednak ze względu na możliwość stosowania jej nawet w małych gospodarstwach, oraz dużą obecnie dostępność odpowiednich zestawów maszyn, bardzo popularna. Koszt przygotowania jednej decytony tej paszy wyniósł 31,38zł w roku bieżącym, a w roku 2009 - 27,18 zł czyli wzrósł o 14 %. Po uwzględnieniu dopłat koszty wynoszą 2009 r. - 23,48 zł;
2012 r. - 19,28 zł. Zakładając średnią masę beli zielonki o wilgotności ok. 40% - 500 kg, jej koszt można oszacować na ok. 96 zł z dopłatami, natomiast bez dopłat bezpośrednich – 157 zł (w tym
ok. 38 zł stanowi koszt usługi prasowania, folii i sznurka).
Dodatkowo oszacowano koszt produkcji 1 dt. siana w roku bieżącym na około 47,42 zł,
a w roku 2009 wynosił on 41,69 zł, co daje wzrost o prawie 14%. Jednak siano jest obecnie stosowane w niewielkich ilościach w żywieniu krów mlecznych.
Tabela 2. Kalkulacja produkcji zielonki na pastwisku trwałym w gospodarstwie indywidualnym w przeliczeniu na 1 ha 2009.
Wyszczególnienie |
JM. |
Ilość |
Cena w zł. |
Wartość |
|||||||
Nawozy N |
Kg |
180 |
2,77 |
498,60 |
|||||||
Nawozy P |
Kg |
120 |
6,92 |
830,40 |
|||||||
Nawozy K |
Kg |
120 |
3,76 |
451,20 |
|||||||
Nasiona (podsiew traw, co 3 lata) |
Kg |
15 |
12 |
180,00 |
|||||||
Razem koszty bezpośrednie |
|
|
|
1960,20 |
|||||||
Praca ciągnika |
Godz. |
8 |
58,70 |
469,60 |
|||||||
Suma kosztów |
2429,80 |
||||||||||
Dopłaty bezpośrednie |
1009,60 zł |
||||||||||
Koszt jednostkowy 1 dt zielonki. |
6,94 zł |
||||||||||
Koszt jednostkowy 1 dt zielonki z uwzględnieniem dopłat (stawki 2009 r.) |
4,06zł |
||||||||||
Tabela 3. Kalkulacja produkcji zielonki na pastwisku trwałym w gospodarstwie indywidualnym w przeliczeniu na 1 ha 2012r. |
|||||||||||
|
|||||||||||
Wyszczególnienie |
JM. |
Ilość |
Cena w zł. |
Wartość |
|||||||
Nawozy N |
Kg |
180 |
4,26 |
766,80 |
|||||||
Nawozy P |
Kg |
120 |
3,68 |
441,60 |
|||||||
Nawozy K |
Kg |
120 |
3,3 |
396,00 |
|||||||
Nasiona (podsiew traw, co 3 lata) |
Kg |
15 |
15 |
225,00 |
|||||||
Razem koszty bezpośrednie |
|
|
|
1829,40 |
|||||||
Praca ciągnika |
Godz. |
8 |
78,80 |
630,40 |
|||||||
Suma kosztów |
2459,80 |
||||||||||
Dopłaty bezpośrednie |
1106,71 zł |
||||||||||
Koszt jednostkowy 1 dt zielonki. |
7,03zł |
||||||||||
Koszt jednostkowy 1 dt zielonki z uwzględnieniem dopłat (stawki 2011 r.) |
3,87zł |
||||||||||
Tabela 4. Koszty uprawy kukurydzy na kiszonkę w gospodarstwie indywidualnym |
|||||||||||
Wyszczególnienie |
J.M. |
ilość |
Cena jedn. |
Razem |
|||||||
Nasiona |
j.s |
2 |
180 |
360,00 |
|||||||
nawożenie N |
kg |
140 |
2,77 |
387,80 |
|||||||
nawożenie P |
kg |
60 |
6,92 |
415,20 |
|||||||
nawożenie K |
kg |
140 |
3,76 |
526,40 |
|||||||
Śr chwastobójcze |
ha |
1 |
275 |
275,00 |
|||||||
Razem koszty bezpośrednie |
ha |
|
|
1964,40 |
|||||||
Praca ciągnika |
h |
22,80 |
58,70 |
1338,36 |
|||||||
Folia |
200,00 |
||||||||||
Siew punktowy |
ha |
1,00 |
120,00 |
120,00 |
|||||||
Transport zielonki |
1,00 |
200,00 |
200,00 |
||||||||
Zbiór sieczkarnią |
h |
1 |
500,00 |
500,00 |
|||||||
Razem koszty |
4322,76 |
||||||||||
Dopłaty bezpośrednie |
863,45 |
||||||||||
Koszt produkcji dt kiszonki kukurydzy |
9,61 zł |
||||||||||
Koszt produkcji dt kiszonki kukurydzy z uwzględnieniem dopłat bezpośrednich (stawki 2009 r.) |
7,69 |
||||||||||
|
|
|
|
||||||||
Tabela 5. Koszty uprawy kukurydzy na kiszonkę w gospodarstwie indywidualnym w przeliczeniu na 1 ha 2012. |
|||||||||||
Wyszczególnienie |
J.M. |
Ilość |
Cena jedn. |
Razem |
|||||||
Nasiona |
j.s |
2 |
230 |
460,00 |
|||||||
nawożenie N |
kg |
140 |
4,26 |
596,40 |
|||||||
nawożenie P |
kg |
60 |
3,68 |
220,80 |
|||||||
nawożenie K |
kg |
140 |
3,3 |
462,00 |
|||||||
Śr chwastobójcze |
ha |
1 |
285 |
285,00 |
|||||||
Razem koszty bezpośrednie |
ha |
|
|
2024,20 |
|||||||
Praca ciągnika |
h |
22,80 |
78,80 |
1796,64 |
|||||||
Siew punktowy |
ha |
1,00 |
140,00 |
140,00 |
|||||||
Folia |
250,00 |
||||||||||
Transport zielonki |
h |
1,00 |
200,00 |
200,00 |
|||||||
Zbiór sieczkarnią |
h |
1 |
600 |
600,00 |
|||||||
Razem koszty |
5010,84 |
||||||||||
Dopłaty bezpośrednie |
984,80 |
||||||||||
koszt produkcji dt kiszonki kukurydzy |
11,14 zł |
||||||||||
Koszt produkcji dt kiszonki kukurydzy z uwzględnieniem dopłat bezpośrednich (stawki 2011 r.) |
8,95 |
||||||||||
Podsumowanie
Na podstawie kalkulacji roku 2009 - w porównaniu do roku bieżącego - odnotowano wzrost kosztu pasz własnych nietowarowych, z wyjątkiem zielonki na pastwisku (od 14 do 16%). Wynika to głównie ze wzrostów kosztów mechanizacji, a w tym kosztów paliw. Można wiec spodziewać się, że wzrost kosztów mechanizacji w większym stopniu dotknie gospodarstwa, które stosują w żywieniu krów system alkierzowy. Są to zazwyczaj gospodarstwa posiadające duże stada. Zauważyć też należy, że najbardziej stabilne są koszty produkcji zielonki na pastwisku. W związku z tym należy z tego korzystać, w miarę możliwości jak najlepiej wykorzystać posiadane pastwiska, aby w najprostszy sposób obniżyć koszty produkcji mleka.
Oprac. Tadeusz Ciszkowski
Przygotował: ade
Literatura:
- Wskaźniki wyposażenia i wykorzystania środków technicznych w gospodarstwach rolniczych, Zdzisław Wójcicki, 1996.
- Mały poradnik zarządzania gospodarstwem rolniczym, praca zbiorowa, IERiGŻ, 2002.
- Normy żywienia zwierząt, praca zbiorowa pod kierunkiem prof. dr Rajmunda Rysia, 1985.
- Produkcja, koszty i dochody wybranych produktów rolniczych w latach 2002-2005, praca zbiorowa pod red. Aldony Skarżyńskiej, 2006.