Kanibalizm świń

Podstawą prowadzenia jakiejkolwiek produkcji, w tym chowu i hodowli trzody chlewnej, są głównie względy ekonomiczne. Jednak gdy mamy do czynienia ze zwierzętami, w grę powinna wchodzić także tzw. mała empatia ludzka będąca podstawą humanitarnego traktowania zwierząt. Okazuje się, że w wielu przypadkach może być ona pomocna w uzyskaniu lepszych wyników końcowych chowu czy hodowli.

Kanibalizm i inne zaburzenia zachowań (inaczej zaburzenia behawioralne) to zjawiska występujące przede wszystkim w zmasowanej - prowadzonej nie zawsze humanitarnie i w niekoniecznie odpowiednich warunkach - produkcji. Często prowadzi to do strat ekonomicznych i wywołuje przeciwdziałanie ze strony organizacji ekologicznych. Badania naukowe i działania podejmowane przez specjalistów mają więc na celu poprawę jakości produkcji oraz uzyskanie takiego produktu finalnego, który będzie pożądany przez konsumentów i wyprodukowany zgodnie z normami zawartymi w prawie unijnym.

Kanibalizm świń opisywany jest najczęściej pod postacią:

- obgryzania ogonów i uszu,

- wygryzania boków i sromu,

- zagryzania przez maciorę własnego potomstwa.

Czy jest on powodem powszechnie występujących strat? W roku 2007 Mark White przebadał około 400 tysięcy świń i stwierdził, że zjawisko obgryzania ogonów ujawnia się najczęściej w wieku 12-16 tygodni, uszy najchętniej obgryzane są w 10-12 tygodniu, a wygryzanie boków trwa od 6 do 20 tygodnia życia. Symptomy kanibalizmu obserwowano u osobników, których masa ciała przekraczała 30 kg, ale najczęściej występował on u świń o masie powyżej 60 kg.

Komisja Europejska opracowała raport dotyczący skali tego problemu, oto niektóre dane:

Zjawisko kanibalizmu, poza aspektem ekonomicznym, nabiera coraz większego znaczenia etycznego. Na przykład ekolodzy szwedzcy wymusili zakaz obcinania ogonków i konieczność utrzymywania trzody chlewnej wyłącznie w ekosystemie - na ściółce.

Czynniki ryzyka kanibalizmu

• Środowiskowe:

- wysoka wilgotność w budynku,

- stres gorąca,

- dobowa zmienność temperatury powietrza,

- przeciągi w pomieszczeniach,

- zapylenie powietrza,

- wysoki poziom dwutlenku węgla – powyżej 3000 ppm,

- wysoki poziom amoniaku – powyżej 20 ppm,

- wysoki poziom siarkowodoru – powyżej 10 ppm,

- nadmierne, jaskrawe oświetlenie w chlewni,

- oświetlenie neonowe,

- urazy,

- wilgotne (zwłaszcza bezściółkowe) kojce.

• Wynikające z technologii i systemu utrzymania:

- nadmierne zagęszczenie,  

- rusztowe (zwłaszcza betonowe) podłogi,

- niewystarczająca ilość wody do picia,  

- dieta uboga w makro- i mikroelementy,  

- niska zawartość włókna w paszy,  

- zbyt wąski dostęp do koryta (mniejszy niż 30 cm/sztukę).

Porównanie występowanie anomalii w zależności od systemu utrzymania

• Genetyczne:

- w zależności od rasy.

Zaobserwowano większe występowanie kanibalizmu u rasy Duroc w porównaniu
z Landrace i Wielką Białą, jak też więcej przypadków było u świń rasy Landrace i Welsh
w porównaniu z Wielką Białą i Yorkshire.

• Zdrowotne:

- kulawizny,

- choroby układu oddechowego,

- biegunki,

- TGE i PRRS,

- zakażenia paciorkowcowe,

- wysiękowe zapalenie skóry,

- uszkodzenia skóry,

- pasożyty.

Wśród chorych, słabszych zwierząt istnieje większe ryzyko wystąpienia kanibalizmu, gdyż są bardziej narażone na atak silniejszych, zdrowych agresorów. Czynnikiem ryzyka jest także mała empatia ludzka, czyli stosunek (podejście) do zwierząt. Wśród świń źle traktowanych przez opiekunów występuje większa agresja.

Rozwój kanibalizmu

Etap I - przedurazowy. Występuje wszędzie tam, gdzie zwierzęta nie mogą realizować swoich potrzeb behawioralnych. Głównie na podłogach bezściołowych, gdzie pozostaje im tylko zainteresowanie się ogonem sąsiedniego zwierzęcia. Początkowe nieszkodliwe ssanie, lub żucie obcego ogona, kończy się częściowym jego obgryzieniem wraz z krwawieniem początkowym. W tym momencie rozpoczyna się etap II - urazowy. Widok i zapach krwi ofiary wywołuje podniecenie, a co za tym idzie, wzrost agresji u osobnika atakującego. Zwierzę poszkodowane odczuwa ból, cierpienie
i strach, więc ucieka, stara się schować, przyjmuje pozycję „siedzącego psa”. Stwarza to nerwową, bardzo napiętą, stresującą sytuację prowadzącą do groźnych następstw. Do ataku włączają się inne osobniki i jeżeli ofiara agresji nie zostanie w porę usunięta ze stada, wówczas może to zakończyć się jej śmiercią. W pierwszej kolejności ofiarami padają osobniki najsłabsze, chore lub zranione,
a następnie inne, które ulegną uszkodzeniu podczas ataku, gonitwy lub walki.

Konsekwencje urazów i zranień ogonów:

- wtórne zakażenia rozprzestrzeniające się drogą krwi lub ciągłości tkanki powodujące

liczne ropnie mięśni,

- osteomyelitis (zapalenia) kręgów odcinka lędźwiowego i piersiowego,

- ropnie kręgosłupa przyczyniające się do zakażeń płuc czy nerek,

- paraliż kończyn tylnych (na skutek rozwijającego się zapalenia w odcinku lędźwiowym)

prowadzący do uśmiercenia zwierzęcia z przyczyn humanitarnych,

- śmiertelne zagryzienie świń w przypadku braku izolacji ze stada,

- dyskwalifikacja poubojowa tusz,

- gorsze wykorzystanie paszy, a co za tym idzie:

- niższe przyrosty masy ciała,

- wzrost zużycia antybiotyków stosowanych osłonowo w czasie zakażenia bakteryjnego,
a w konsekwencji

- wyższe nakłady na produkcję, oraz

- wzrost zagrożenia dla konsumentów wynikający ze stosowania antybiotyków.

Obgryzanie uszu

Etiologia tego zaburzenia jest podobna do obgryzania ogonów z tą różnicą, że jest rzadziej spotykana. Uszy są dobrze unerwione, bardzo wrażliwe, więc ofiary niechętnie pozwalają na ssanie lub obgryzanie ich.

Wygryzanie boków i sromu

Ma podobne podłoże i jest przyczyną strat ekonomicznych. Występuje około 20 tygodnia życia.  Zwalczanie obu tych zjawisk i leczenie ich powinno być podobne jak w przypadku obgryzania ogonów. W części 2 artykułu przedstawię sposoby zapobiegania kanibalizmowi.

Ewa Bębenkowska – Płock

Przyg. A.D.

Źródło: Notatki z wykładu prof. Romana Kołacza „Kanibalizm świń i inne zaburzenia behawioralne –przyczyny i zapobieganie” wygłoszonego podczas 15. konferencji w Puławach.