Ziemniaki są uprawiane w Polsce na powierzchni około 200 tysięcy ha. Krajowy popyt na jest niższy od rocznej produkcji bulw. Możliwość wysłania polskich ziemniaków na rynki państw członkowskich Unii Europejskiej jest ograniczona, ze względu na obowiązujące regulacje fitosanitarne. Wprowadzono je głównie z uwagi na powszechne występowanie na ternie kraju bakterii Clavibacter michiganensis ssp. sepodonicus (Cms), sprawcy bakteriozy pierścieniowej ziemniaka.

Choroba przyjmuje najczęściej formę latentną (bezobjawową). Jej symptomy na porażonych roślinach pojawiają się rzadko. Specyficznym objawem ujawniającym się przy silnym porażeniu roślin jest więdnięcie pojedynczych roślin ziemniaka po deszczu. Objawowa forma bakteriozy pierścieniowej na bulwach stanowi w warunkach naturalnych tylko około 2%. Na przekrojonych bulwach widoczne jest kremowo-żółte, z biegiem czasu ciemniejące przebarwienie, które tworzy charakterystyczny pierścień. Nie ma skutecznych środków ochrony roślin hamujących rozwój choroby.

Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi przy współpracy przedstawicieli branży ziemniaczanej opracowało w 2018 r. tzw. „Program dla polskiego ziemniaka”, który trwa 4 lata. Jego celem jest wyeliminowanie bakterii Cms z profesjonalnej produkcji ziemniaka, zapewnienie swobodnego dostępu dla polskich ziemniaków do rynku UE i w konsekwencji poprawa opłacalności krajowej produkcji ziemniaka.

Program obejmuje szeroko zakrojone działania w trzech obszarach.

1. Profesjonalna produkcja ziemniaków wolna od bakterii Cms
2. Obowiązek wysadzania ziemniaków wolnych od bakterii Cms przez producentów, którzy swoje zbiory planują sprzedać na rynku (kwalifikowany materiał sadzeniakowy albo materiał z własnych rozmnożeń po uprzednim badaniu wykluczającym obecność Cms). Badanie bulw ziemniaka przeprowadzać będzie Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa prawdopodobnie od 2021 r.
3. Dopłaty do powierzchni obsadzonych elitarnymi i kwalifikowanymi sadzeniakami ziemniaka.
4. Ułatwienia w zagospodarowaniu porażonych bulw sadzeniaka i rekompensata z tytułu poniesionych strat. Możliwe jest uzyskanie rekompensaty poniesionych strat dla producentów ziemniaków towarowych porażonych przez bakterie CMS na poziomie odpowiednio 70% i 50 %, w przypadku gospodarstw wykorzystujących badany i niebadany materiał nasadzeniowy. W kolejnych latach wsparcie będzie kierowane do rolników wysadzających bulwy o potwierdzonej zdrowotności.
5. Zapewnienie szkoleń dla rolników i przygotowanie się producentów ziemniaka do stosowania „bioasekuracji fitosanitarnej”.

1. Wyeliminowanie nieprawidłowości na krajowym rynku ziemniaka
2. Wprowadzenie przepisów zobowiązujących do podania nazwy kraju pochodzenia w przypadku obrotu ziemniakami oraz właściwego oznaczania ziemniaków wczesnych –młodych. (Kupujący powinien wiedzieć, że ziemniakiem młodym/wczesnym jest tylko ten z ocierającą się skórką, a nie ten importowany z innych stref klimatycznych.)
3. Zwiększenie kar za naruszenie przepisów dotyczących produkcji i obrotu ziemniakami.

• Kara do 5 tys. PLN za niewykonanie decyzji administracyjnej dotyczącej zwalczania Cms.
• Kara do 12,5 tys. PLN za wywóz ziemniaków z kraju bez wymaganych dokumentów PIORiN.
• Kara w wysokości do 125 tys. PLN za fałszowanie w obrocie towarami podlegającymi regulacjom fitosanitarnym i za fałszowanie pochodzenia bulw ziemniaka.

Jest obowiązek zakupu ziemniaków, w celach komercyjnych, wyłącznie od zarejestrowanych podmiotów.

1. Prowadzenie ukierunkowanych kontroli zdrowotności, znakowania i jakości w obrocie ziemniakami. Nadzór nad ziemniakami sprowadzanymi do Polski z państw trzecich oraz UE sprawują:

• PIORIN - prowadzi kontrole fitosanitarne, obejmujące pobieranie do badań prób ziemniaków na obecność agrofagów kwarantannowych, rejestr podmiotów, oznakowanie bulw;
• Inspektorat Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych i Inspekcja Handlowa - sprawdzają jakość handlową bulw ziemniaka i ich oznakowanie;
• Państwowa Inspekcja Sanitarna - odpowiada za bezpieczeństwo żywności w tym ziemniaków.
• Krajowa Administracja Skarbowa - weryfikuje prawidłowość działania podmiotów gospodarczych zajmujących się importem ziemniaków.
• Promocja polskiego ziemniaka na rynku krajowym i rynkach zagranicznych. Działania te obejmują:
• promowanie ziemniaków jako cennego warzywa, metod produkcji, znaków i systemów jakości produktów rolnych i żywnościowych (Integrowana Produkcja, produkcja ekologiczna, Global GAP),
• lokowanie kontekstowe w wydarzeniach lokalnych i ogólnokrajowych organizowanych przez MRiRW i KOWR - zachęcanie konsumentów do kupowania polskiej żywności w ramach kampanii pod hasłem „Polska smakuje”,
• zwiększenie dostępności do lokalnych i regionalnych producentów żywności z udziałem ziemniaka – rozwój strony internetowej i aplikacji mobilnej „Polska smakuje” oraz obecność stoisk informacyjno-promocyjnym podczas lokalnych inicjatyw,
• promocja zasad prawidłowego odżywiania i informacji nt. wartości odżywczych produktów ziemniaczanych – „Lekcje zdrowia”,
• budowanie patriotyzmu konsumenckiego poprzez podkreślanie polskiego pochodzenia naszych ziemniaków – „Produkt Polski”.

Jeśli chcemy eksportować ziemniaki na rynki Europy i świata musimy oczyścić kraj z bakteriozy pierścieniowej ziemniaka poprzez wdrożenie opisanego Programu polskiego ziemniaka. Realizują go także doradcy MODR, organizując konferencje, szkolenia i udzielając porad rolnikom odnośnie zwalczania tej bakterii.

Materiał źródłowy:

1. „Program dla Polskiego Ziemniaka” – MRiRW (21.09.2018)
2. „Program dla Polskiego Ziemniaka – cele, założenia, realność wykonania”- dr Wojciech Nowacki - Ziemniak Polski 2/2019
3. „Program dla Polskiego Ziemniaka ”- dr Wojciech Nowacki – Konferencja w MODR O/Poświętne 29.01.2020

Janusz Sychowicz

MODR Oddział Poświętne