Rzepak ozimy to roślina użyteczna, cechująca się wysokimi plonami, ale wymagająca od rolnika wiedzy oraz staranności w jej uprawie. W poniższym artykule omawiam najważniejsze aspekty jej uprawy, prezentując przykład z gminy Grudusk.

Uprawiamy dwie formy botaniczne rzepaku: ozimą, której długość okresu wegetacji wynosi w warunkach Polski około 300-330 dni i jarą o długości wegetacji 90-120 dni. Aby rośliny uformowały 8-10 liści, rzepak ozimy potrzebuje 75-85 dni z temperaturą powyżej 5°C, albo sumy temperatur powietrza 550-700°C w okresie od siewu do spoczynku zimowego, a w okresie wegetacji wiosenno-letniej do pełnej dojrzałości nasion trwającej 120-130 dni potrzebuje sumy dziennych temperatur od 1600 do 1800°C. Rzepak posiada system korzeniowy palowy z licznymi korzeniami bocznymi i może osiągnąć wysokość powyżej 2 m.
Wysokie wymagania glebowe
O powodzeniu uprawy decydują następujące czynniki: odmiany liniowe i hybrydowe, warunki glebowe i klimatyczne, termin siewu, nawożenie oraz zabiegi agrotechniczne (zwalczanie chwastów, chorób grzybowych oraz szkodników).
Rzepak ozimy ma duże wymagania glebowe. Najlepszą do jego uprawy jest gleba zasobna w składniki pokarmowe, o dużej miąższości oraz wysokim potencjale sorpcyjnym.
Uprawiany jest najczęściej na stanowiskach po roślinach zbożowych. Uprawa przedsiewna powinna być wykonana w taki sposób, by umożliwić glebie dobre osiadanie oraz zapobiec stratom wilgotności. W przypadku krótkiego okresu pomiędzy orką a siewem nieodzowne jest użycie wałów wgłębnych dla przyspieszenia osiadania gleby. Jesienią rzepak wykształca palowy system korzeniowy, dlatego tak ważny jest siew w glebę o dobrej miąższości. Siany w zbyt zbitą glebę nie ma szans na wytworzenie prawidłowego (głębokiego) systemu korzeniowego. Rośliny o zbyt słabym (płytkim) systemie korzeniowym bardzo szybko reagują na każdy niedobór wody w glebie. Po prostu nie czerpią wody z głębszych warstw gleby.
Duże wymagania pokarmowe
Optymalne terminy siewu rzepaku ozimego dla naszego obszaru to 20-25 sierpnia (często termin ten opóźnia się z przyczyn organizacyjnych). Ilość wysiewu powinna zapewniać zagęszczenie roślin po wschodach w granicach 50-70 na m2 odmian populacyjnych i 45-50 roślin/m2 w przypadku roślin hybrydowych. Nasiona należy wysiewać na głębokość 2-3 cm. W przypadku opóźnienia, siew powinien być nieco płytszy, tj. około 2 cm. Rzepak nie toleruje zbyt głębokiego siewu (poniżej 3 cm), a widocznym tego objawem jest pasowość wschodów.
Osiągnięcie możliwie jak największej i opłacalnej produkcji nasion jest możliwe dzięki maksymalnemu zaspokojeniu jego wysokich potrzeb pokarmowych. Decydują o tym naturalna zasobność gleby oraz ilość składników pokarmowych wprowadzanych do niej w nawozach. Rzepak należy do roślin, których plony zależą głównie od ilości pobranego azotu oraz pozostałych składników pokarmowych. Z każdą toną nasion pobiera 50-60 kg N, 25-34 kg P2O5, 60-70 kg K2O, 7-12 kg MgO, 39-70 kg CaO, 18-22 kg S. Jego wymagania pokarmowe są zróżnicowane ilościowo i jakościowo w zależności od fazy wzrostu roślin. Rzepak ozimy najczęściej nie wymaga nawożenia azotowego jesienią, jednak dobrze reaguje na jesienne nawożenie dolistne. Zwiększa się wtedy koncentracja składników mineralnych w roślinie i dzięki temu poprawia się zimotrwałość plantacji.
Dobry przykład
Rzepak narażony jest na atakowanie przez chwasty na początku okresu rozwoju, dlatego też jedyną metodą ich zwalczenia jest stosowanie herbicydów zaraz po siewie lub zaraz po wschodach. Konkurencja chwastów prowadzi do wypiętrzenia pąka wierzchołkowego oraz niedorozwoju systemu, co w konsekwencji powoduje zwiększenie ryzyka wymarznięcia, a co za tym idzie zmniejszenie plonowania.
Uprawę rzepaku przedstawiam na przykładzie pana Wojciecha Krośnickiego, który prowadzi gospodarstwo rolne o powierzchni 42 ha. Rolnik corocznie obsiewa rzepakiem ozimym odmian populacyjnych około 10-12 ha. Rzepak sieje po jęczmieniu ozimym, po uprzednim nawożeniu częściowo obornikiem i gnojówką. Nawożenie mineralne stanowią nawozy wieloskładnikowe stosowane w ilości 3,5 dt/ha. Dawkę nawozu rolnik ustala w oparciu o analizy glebowe. Siew wykonuje siewnikiem stopkowym, w ilości około 3,6-3,8 kg/ha. Po siewie zwalcza chwasty dwuliścienne (dawka środka ochrony roślin jest zgodna z zaleceniami producenta). Następnie na plantacji rzepaku zwalcza samosiewy zbóż i stosuje środki zwalczające choroby grzybowe i jednocześnie wpływające na pokrój roślin.
Bardzo dobre rezultaty uzyskuje stosując jesienią nawozy dolistne, w skład których wchodzi bor, fosfor, miedź. Na przedwiośniu, w momencie ruszenia wegetacji, daje azot w ilości 70–100 kg/ha w postaci saletry amonowej z siarczanem amonu lub saletrosanu. Drugą dawkę azotu rolnik rozsiewa po upływie 14 dni od pierwszego zabiegu. W fazie zielonego pąka stosuje środki zwalczające chowacza i słodyszka rzepakowego, jak również nawozy dolistne. Zapotrzebowanie na bor w czasie wegetacji wynosi 500-700 g/ha i taką ilość składnika rolnik dostarcza. W okresie zielonego pąka i w czasie opadania pierwszych płatków kwiatowych zwalcza choroby grzybowe, stosując odpowiednie preparaty wg zaleceń producenta. Jednocześnie stosuje środki zwalczające słodyszka rzepakowego i pryszczarka. Zbiór rzepaku w gospodarstwie pana Krośnickiego odbywa się odbywa się jednofazowo kombajnem ze stołem. Ten gruduski producent uzyskuje plony na poziomie 45-50dt/ha.
Jako doradca zalecam plantatorom stosowanie - szczególnie jesienną - zabiegów zwalczających chwasty oraz choroby grzybowe, jak również zwracam uwagę na odpowiednie nawożenie dolistne. Zaniedbania w okresie jesiennym powodują niestety obniżenie plonu.

Marek Piotrowicz
Oddział Poświętne w Płońsku

Źródła:
1. Poradnik dla producentów – Uprawa rzepaku ozimego, Lublin 2011
2. Agrotechnika rzepaku ozimego, Instytut Hodowli i Akredytacji Roślin, Olsztyn
3. Integrowana produkcja rzepaku ozimego i jarego, Poznań 2008

Przyg. A.D.